Na zdjęciu: Debata podczas VI Międzynarodowego Kongresu Smart Metropolia 2017 w Gdańsku.
Izabela Ratajczak-Juszko
Miejska polityka i finanse dla adaptacji do zmian klimatu:
Bezpieczne jutro miast i obszarów metropolitalnych.
44 polskie miasta powyżej 100 tysięcy mieszkańców wkrótce otrzymają od Ministerstwa Środowiska Miejskie Plany Adaptacji, odpowiadające na wyzwania w zakresie zmian klimatu. Analizy przeprowadzane są w ramach Agendy Miejskiej Unii Europejskiej, czyli tak zwanego Paktu Amsterdamskiego.
Jednym z jego priorytetów jest przewidywanie negatywnych skutków zmian klimatu i podjęcie działań w celu zapobieżenia lub zminimalizowania szkód dla miast. Agenda miejska UE ma doprowadzić do lepszego stanowienia prawa, korzystniejszego finansowania oraz wzmacniania bazy wiedzy i wymiany doświadczeń.
Działania adaptacyjne wymagają holistycznego podejścia – ekonomicznego, społecznego i środowiskowego – oraz dobrze zaplanowanych i efektywnych strategii i nakładów inwestycyjnych. Adaptacja do zmian klimatu nie mieści się łatwo w jednym obszarze odpowiedzialności lub portfela inwestycyjnego. Wymaga więc przełamania barier ze względu na fakt, iż dotyczy wielu obszarów polityki – planowania miejskiego i regionalnego, rozwoju partycypacji społecznej oraz zarządzania infrastrukturą. Przez to często stanowi ogromne wyzwanie dla samorządów lokalnych i może stanowić główną barierę.
Porozumienie Paryskie z 2015 roku, którego Polska jest stroną, obok innych 196 krajów członkowskich ONZ, ma bezprecedensowe znaczenie dla inwestowania w adaptację. Adaptacja do zmian klimatu odnosi się do zmian w procesach, praktykach i strukturach w celu ograniczenia potencjalnych szkód lub korzystania z możliwości związanych ze zmianami klimatu (UNFCCC). Znajduje to odzwierciedlenie w strukturze Zielonego Funduszu Klimatycznego (Green Climate Fund), przeznaczonego na działania adaptacyjne i mitygacyjne w krajach rozwijających się, którego kapitalizacja wynosi 100 miliardów dolarów.
Adaptacja niesie za sobą koszt, ale także korzyści. Po zidentyfikowaniu opcji adaptacji, kolejnym krokiem jest ocena i ustalenie priorytetów kompilacji opcji w oparciu o szczegółowy opis i kryteria. Bazując na doświadczeniu Międzynarodowego Zespołu ds. Zmian Klimatu (IPCC), który umożliwia decydentom podejmowanie oparte na dowodach decyzje, składowe kosztu to: koszty planowania, przygotowania, umożliwiania i wdrażania środków adaptacyjnych w tym koszty przejściowe (IPCC 1). Natomiast korzyści adaptacyjne wyrażone są jako ”uniknięte koszty szkód lub narosłe korzyści po przyjęciu i wdrożeniu środków dostosowawczych” (IPCC1).
Wziąwszy pod uwagę limitowany dostęp do finansów publicznych w niedalekiej przyszłości i zagrożenia wynikające z braku podjęcia działań adaptacyjnych, musimy zastanowić się, jakimi narzędziami mogą posłużyć się samorządy w wyborze najkorzystniejszych opcji. A przede wszystkim – dlaczego szczególnie metropolie przyszłości o bezpieczne jutro powinny zadbać już dzisiaj? Obecnie brak informacji ze strony Ministerstwa Środowiska, na jakiej zasadzie finanse publiczne pochodzące z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko i innych będą przydzielane samorządom – czy będzie to decyzja polityczna, czy raczej na podstawie efektywności i „korzyści adaptacyjnych” wynikających z Miejskich Planów Adaptacji?
Celem niniejszego sprawozdania jest poinformowanie uczestników VI. edycji Kongresu Smart Metropolia 2017 w Gdańsku o ogólnych aspektach ekonomicznych planów adaptacyjnych oraz otwarcie dyskusji o tym, w jaki sposób miasta i obszary metropolitalne mogą je praktycznie zastosować w celu zapobiegania negatywnym skutkom zmian klimatu.
Skąd potrzeba na Miejskie Plany Adaptacji
Naukowcy nie mają wątpliwości, że istnieje związek między wzrostem poziomów dwutlenku węgla w atmosferze w wyniku działalności człowieka a wzrostem temperatury na Ziemi. Jedno jest pewne: im większa emisja i poziom gazów cieplarnianych w atmosferze, tym większe będą odczuwalne, negatywne konsekwencje zmian klimatu. Rozwój miast odpornych na zmiany klimatyczne stał się priorytetem dla samorządów lokalnych, mieszkańców i przedsiębiorstw w wielu krajach na świecie. Potrzeba coraz większych nakładów inwestycyjnych na adaptację do zmian klimatu stanowi jednak poważne wyzwanie finansowe. Obszary miejskie pochłoną do 80 procent oczekiwanych 80 – 100 miliardów dolarów rocznie, niezbędnych do przystosowania się do zmian klimatycznych w skali globalnej (ICLEI, 2011).
W Polsce emisja gazów cieplarnianych na mieszkańca jest o ponad 60% większa niż na świecie. Według danych prezentowanych przez Ministerstwo Środowiska w dokumencie SPA 2020, w pierwszej dekadzie XXI wieku z powodu globalnego ocieplenia Polska poniosła straty wynoszące około 54 miliardów złotych. Jeśli nie będą podjęte właściwe działania, straty w latach 2011 – 2020 są szacowane na 86 miliardów złotych. W trzeciej dekadzie tego wieku mogą wynieść nawet 120 miliardów złotych (SPA 2020, str. 55).
Ministerstwo Środowiska ogłosiło projekt opracowania planów adaptacji do zmian klimatu w 44 największych miastach polskich o ludności powyżej 100 tysięcy mieszkańców. Projekt jest realizacją wskazań zawartych w dokumencie SPA 2020 – planu Adaptacji dla Sektorów i Obszarów Wrażliwych na Zmiany Klimatu (SPA 2020) – pierwszego dokumentu będącego odpowiedzią polskiego rządu na wyzwania w zakresie adaptacji do zmian klimatu. Celem analizy jest stworzenie planów adaptacyjnych zawierających propozycje rozwiązań zwiększających odporność na zmiany klimatu. Finansowanie tych działań będzie odbywać się poprzez Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko oraz Regionalne Programy Operacyjne, a także dzięki środkom z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska oraz Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (Klimada). Nie ma jednak jasnych informacji dotyczących zapewnień, iż rząd dysponuje środkami niezbędnymi na sfinansowanie wszystkich 44 Miejskich Planów Adaptacji.
Jak samorządy mogą szacować koszty adaptacji
Dzięki trwającym pracom nad Miejskimi Planami Adaptacji w Polsce samorządy lokalne uzyskają dane dotyczące sektorów najbardziej wrażliwych klimatycznie. Badania, które następują po takim podejściu, pokazują, że chociaż adaptacja wiąże się z kosztami, może znacznie zmniejszyć koszty związane ze zmianą klimatu (koszty bezczynności), a w wielu przypadkach przynosi korzyści drastycznie przewyższające koszty. Przy planowaniu i wdrażaniu procesów adaptacyjnych decydenci będą musieli uwzględniać szeroki zakres zmiennych w podejmowaniu decyzji, które wykraczają poza ocenę kosztów. Zmienne te uwzględniają akceptację społeczną i polityczną, skuteczność techniczną, czas wdrożenia, określenie wpływu interwencji oraz dodatkowych korzyści. Potrzebna jest tu zatem znaczna elastyczność oraz współpraca międzysektorowa i współpraca ze społecznością lokalną.
Szczególny nacisk kładzie się na aktywną rolę mieszkańców miast w procesie budowania wiedzy na temat negatywnych konsekwencji oraz sposobami budowania odporności na zmiany klimatu. Zatem narzędzia partycypacyjne, takie jak Panel Obywatelski, umożliwią włączenie społeczeństwa do dialogu na temat problemu zmian klimatu i wspólnego planowania działań.
Skutki źle zaplanowanej adaptacji niosą za sobą nieodwracalne zagrożenie dla ogromnej populacji polskich miast, dlatego ważne jest, aby we wczesnym etapie planowania adaptacji miejskiej zdecydować o metodzie wyboru efektywnych opcji, w celu maksymalizacji korzyści płynących z adaptacji.
Adaptacja nie oznacza większych nakładów pracy, natomiast należy zmienić myślenie i sposoby postępowania i pewne rzeczy robić po prostu inaczej (Bo Lim). Zatem zamiast być postrzeganym jako dodatkowy cel, adaptacja do zmian klimatycznych w miastach może zostać włączona do istniejącego zarządzania i inwestycji związanych z zarządzaniem miejskim. Jednocześnie wyniki wielu analiz, które badają korzyści dodatkowe płynące z inwestycji w budowanie odporności w miastach, sugerują, że mieszkańcy częściej podejmują działania w sprawie zmiany klimatu, lub częściej wspierają samorządy, jeśli dodatkowo podkreślane są szersze korzyści dla tych działań (Bain et al., 2015).
Program środowiskowy ONZ oszacował, że do 2030 roku światowe koszty adaptacji będą sięgały 140 – 300 miliardów dolarów rocznie (Richards i Schalatek, 2017). Brytyjski ekonomista Nicolas Stern w swoim przełomowym opracowaniu Stern Review: Economics of Climate Change, dowiódł, że „korzyści płynące z silnego i wczesnego działania znacznie przewyższają ekonomiczne koszty niedziałania” (zaniechania podjęcia działań) – i ocenił, że zmiany klimatyczne „już zawsze, każdego roku będą kosztowały co najmniej 5 procent globalnego PKB”, podczas gdy koszt adaptacji i redukcji emisji będzie rzędu 1 procenta globalnego PKB”. Natomiast Podręcznik Adaptacji dla Miast, opracowany przez Ministerstwo Środowiska, nawiązuje do obliczeń PKB przedstawiając, że „w miastach wojewódzkich, które należą do grupy miast powyżej 100 tys. mieszkańców jest generowana ponad połowa polskiego PKB” (str. 3).
Z czym wiąże się adaptacja do zmian klimatu
Powszechnie pojęcie „adaptacji” stosuje się zamiennie z koncepcją „budowania odporności na zmiany klimatyczne” (Fankhauser, 2016). Definiuje się nią jako procesy i działania, dzięki którym ludzie i systemy są w stanie lepiej poradzić sobie ze zmianami klimatu. Adaptacja urbanistyczna odnosi się do różnych funkcji i powiązanych zagrożeń dla miast, takich jak: ryzyko powodzi ze wzrostu nieprzepuszczalnych powierzchni (zabudowa) wraz ze zmieniającymi się wzorami opadów, wtargnięcie wód morskich i wód przybrzeżnych w wyniku podwyższenia poziomu morza, utrata ekosystemów ochronnych, gęstość miejska i brak zieleni, w połączeniu z bardziej ostrym i częstym, ekstremalnym upałem, zwiększającym efekt miejskiej wyspy ciepła w miastach, oraz złej jakości powietrza, narażającej większą liczbę mieszkańców na zagrożenie zdrowia (UNFCC 2016). Biorąc pod uwagę stronę ekonomiczną, jak również społeczną i środowiskową, szczególnie metropolie przyszłości o bezpieczne jutro powinny zadbać już dziś.
Adaptację do zmian klimatu należy traktować jak inwestycję, która się opłaca. Aby efektywnie wykorzystywać ograniczone zasoby finansów publicznych, mobilizować finanse prywatne oraz zmniejszać ryzyko nieefektywnej adaptacji, samorządy będą potrzebować odpowiednich procesów i zasobów. Istnieje szereg publicznie dostępnych platform edukacyjnych, przygotowanych przez doświadczonych ekspertów z praktyką we wdrażaniu planów adaptacji w innych miastach Europy. Weryfikacja tych narzędzi stanowi kompendium praktycznej wiedzy o problemie, z którym również borykają się inne miasta na świecie. Niestety, większość platform jest dostępna jedynie w języku angielskim, co może spowodować pewne utrudnienia w pracy samorządów, które na co dzień koordynują całym wachlarzem innych, ważnych spraw miejskich. Odczuwalne skutki zmian klimatu nasilają się z roku na rok. W związku z tym, powstają nowe opracowania, przedstawiające radzenie z problemem przez kolejne miasta na świecie.
W ostatnich latach powstało wiele platform, baz danych oraz narzędzi online, które oferują wsparcie dla decydentów w sprawie podjęcia właściwych kroków we wdrażaniu planów miejskich. W celu wsparcia efektywnej pracy samorządów niezbędne byłoby ustanowienie niezależnych, regionalnych ”think tank’ów”, których zadaniem byłoby recenzowanie i przygotowywanie cyklu sprawozdań w języku ojczystym, kierowanych do wszystkich 44 miast biorących udział w Miejskich Planach Adaptacji.
Jak szacować zagrożenia i korzyści wynikające ze zmian klimatu
W badaniach związanych ze zmianami klimatu prowadzonych przez interdyscyplinarny Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu (IPCC) szeroko stosowane są analizy ekonomiczne. Podstawowymi przykładami analizy ekonomicznej są: wycena wpływów związanych z klimatem, w tym wycena monetarna i wykorzystanie alternatywnych mierników, uwzględnienie kosztów, korzyści, korzyści dodatkowych, zagrożeń, wymiarów behawioralnych i niepewności w kontekście opcji adaptacyjnych i redukcji (IPCC 1).
Należy jednak podkreślić, iż ze względu na charakter adaptacji, nie ustalono jednego obowiązującego sposobu czy matrycy do oceny skuteczności działań adaptacyjnych. W przeciwieństwie do redukcji emisji dwutlenku węgla i gazów trujących – w przypadku, gdy skuteczność działania można zmierzyć za pomocą wskaźnika „ X ton zredukowanego ekwiwalentu CO2” – dla adaptacji nie istnieje żadna powszechnie akceptowana miara oceny skuteczności (Stadelmann M. et al., 2011). Brak uniwersalnej miary oceny adaptacji stanowi wyzwanie, gdy próbuje się porównać efekt adaptacyjny trwających lub proponowanych projektów w celu uzyskania efektywnej alokacji funduszy.
W Polsce, na potrzeby wdrażania SPA 2020, Ministerstwo Środowiska zwróciło się do resortów i instytucji im podległych o przekazanie danych na temat działań adaptacyjnych oraz o oszacowanie kosztów ich realizacji na latach 2014 – 2020. Na tej podstawie oraz w oparciu o analizy eksperckie dokonano szacunku kosztów wdrażania SPA 2020, jak również wskazano szacunkowe koszty bezczynności. Koszty adaptacji opierają się na analizie wybranych scenariuszy dotyczących przyszłości. Łączne koszty wszystkich działań adaptacyjnych, wskazanych przez resorty (w tym koszty działań wskazane w innych dokumentach strategicznych) wynoszą 81 miliardów złotych (SPA 2020). Najwyższe potrzeby finansowe, sięgające 44% ogółu kosztów adaptacji, oszacowano w sektorze rolnictwa. Potrzeby w sektorze gospodarki wodnej stanowią około 15% ogółu nakładów na adaptację, podobnie (łącznie) w sektorach budownictwa i transportu – blisko 14%.
Znane są więc szacunkowe ramy finansowe działań adaptacyjnych w skali kraju. Niestety, na obecnym etapie prac związanych z tworzeniem Miejskich Planów Adaptacji w Polsce, dane dotyczące kosztów ich wdrażania są nieokreślone. Natomiast należy podkreślić, iż oszacowanie kosztów adaptacji dla poszczególnych miast jest bardzo istotne. Pozwoliłoby to na wyłonienie obszarów oraz opcji adaptacyjnych, które mogłyby wzmocnić współpracę między samorządami.
Narzędzia ekonomiczne służące do wyłonienia opcji adaptacyjnych
Wyróżnia się trzy, powszechnie stosowane metody wyliczeń służących do wyłonienia najkorzystniejszych oraz najefektywniejszych działań adaptacyjnych: 1. analizę kosztów i korzyści (Cost Benefit Analysis – CBA), 2. analizę opłacalności (Cost Effectiveness Analysis – CEA), oraz 3. analizę wielokryterialną (Multuciteria Analysis – MCA). Jak wybrać odpowiednią metodę? Jeżeli koszty i korzyści alternatywnych opcji adaptacyjnych można zmierzyć lub przełożyć na warunki pieniężne, preferowane byłoby użycie metody CBA. Jeżeli korzyści wynikające z opcji adaptacyjnych można zmierzyć ilościowo, ale nie można ich wyrazić w kategoriach pieniężnych (np. życie ludzkie), a koszty można określić ilościowo w kategoriach pieniężnych, preferowany byłaby metoda CEA. Jeżeli zaś zarówno koszty, jak i korzyści nie mogą być wyrażone w kategoriach pieniężnych, zaleca się metodę MCA. We wszystkich innych przypadkach podejście ekonomiczne jest bardzo trudne do zastosowania i należy uwzględnić inne podejścia, np. wykorzystanie panelu ekspertów do przeprowadzenia oceny. Ocena działań adaptacyjnych może dostarczyć cennych informacji na temat wartości, wydajności oraz wykonalności projektów i strategii adaptacyjnych.
Przykład Metropolii Meksykańskiej. Analiza projektu „Naturacja Metropolii Meksykańskiej: analiza kosztów i korzyści projektu dotyczącego poprawy jakości powietrza”.
Przykłady środków adaptacyjnych obejmują: wydajniejsze wykorzystywanie ograniczonych zasobów wodnych; dostosowanie przepisów budowlanych do przyszłych warunków klimatycznych i ekstremalnych zjawisk pogodowych; budowanie ochrony przeciwpowodziowej i podnoszenie poziomów wałów; opracowywanie upraw odpornych na suszę; wybór gatunków drzew i praktyk leśnych mniej podatnych na burze i pożary; oraz tworzenie korytarzy lądowych w celu ułatwienia migracji gatunków. Natomiast, istnieją również środki, które łączą ze sobą działania adaptacyjne oferując korzyści mitygacyjne.
W celu ilustracji zastosowania analizy ”kosztów i korzyści” na konkretnym badaniu opłacalności działania przedstawiam przypadek naturacji Metropolii Meksykańskiej. Projekt polegał na dostosowaniu roślin do dachów i innych powierzchni betonowych w celu zmniejszenia między innymi poziomów cząstek stałych w powietrzu. Cząstki stałe o wielkości poniżej 10 mikronów mogą powodować ciężkie choroby układu oddechowego i niewielkie objawy. W typ projekcie oceniono wpływ cząstek na zdrowie publiczne, odnosząc ten wpływ na koszty hospitalizacji i obniżenia produktywności w Metropolii Meksykańskiej w oparciu o doświadczenie innych krajów, uzyskano lepsze wyniki.
Szacowano, że wprowadzenie naturacji zmniejszy o 15% rzeczywisty poziom zanieczyszczenia powietrza w mieści. W rezultacie, zmniejszyłoby to śmiertelność i zachorowalność, a także absencję w pracy. Koszt budowy to 27,50 USD za m2 powierzchni. Sukces projektu zależał od kosztów budowy. Dzięki 621 milionom USD świadczeń rocznie uzyskano zwrot inwestycji mierzonej w kategoriach społecznych w 25-letnim okresie. Czas odzyskiwania może zostać skrócony, jeśli zastosuje się tańszy materiał. W porównaniu do opcji zastępczej, którą jest opcja ”ponownego zalesiania”, projekt naturacji dachów i innych powierzchni betonowych okazał się bardzo kosztowny. W wyniku czego zaproponowano wybór opcji ponownego zalesianie, jako główną, natomiast naturacja została wyłoniona jako program uzupełniający ze względu na koszt.
Dzięki zastosowaniu analizy kosztów i korzyści decydenci uzyskali cenne informacje dotyczące efektywności, skuteczności oraz opłacalności projektu. Dodatkowe on-line narzędzia adaptacji do zmian klimatu Autorka niniejszego sprawozdania zidentyfikowała lukę w przekazie informacyjnym, kierowanym szczególnie do samorządów lokalnych, dotyczącym narzędzi do oceny efektywności opcji adaptacyjnych. Luka wynika prawdopodobnie z braku integracji baz danych praktyk adaptacji, które powstały w kilku ostatnich latach w różnych częściach świata. Próbę integracji wiedzy na temat ogólnych praktyk podjęto 10 lat temu przy tworzeniu platformy WeAdapt.org, która jest międzynarodową, powszechnie dostępną i bezpłatną bazą danych dla decydentów i naukowców. WeAdapt.org zawiera rzetelne i sprawdzone informacje o adaptacji do zmian klimatu, uaktualniane na bieżąco przez grupę ekspertów.
Jednym z narzędzi służących do oceny aspektów ekonomicznych adaptacji do zmian klimatu jest Adaptation Wizard, opracowany przez brytyjski instytut UKCIP. Ma na celu pomóc organizacjom oraz gminom opracować dane dotyczące lokalnej wrażliwości klimatycznej oraz konsekwencji, jakie niosą za sobą anomalie pogodowe. Na przykład podczas prowadzenia jednego z badań obliczono straty na ponad 16 milionów funtów brytyjskich (w powstałych w przeciągu 10 lat), wynikających z niszczącego wpływu pogodowego na infrastrukturę drogową, wypłatę odszkodowań z polis ubezpieczeniowych, koszty związane z innymi awariami powstałymi w wyniku anomalii pogodowych. Narzędzie Adaptation Wizard jest dostępne online i miało szerokie zastosowanie podczas wprowadzania planów adaptacyjnych w Wielkiej Brytanii (UKCIP, www.ukcip.org.uk).
Inne rekomendowane narzędzie , Urban Adaptation Support Tool, zostało opracowane przez Convenant of Mayors for Climate and Energy; powstało z myślą o samorządach lokalnych w Europie. Integralną częścią tego narzędzia jest analiza kosztów i korzyści („Cost Benefit Analysis”), często używana przez rządy i sektor biznesowy w celu oceny celowości działań. Co istotne, pozwala stworzyć ranking alternatywnych działań, przy uwzględnieniu ich kosztu i efektywności (climate-adapt.eea.europa.eu).
Przytoczone przykłady narzędzi oraz baz danych powstałych w przeciągu ostatnich dziesięciu lat oferują sprawdzoną wiedzę na temat nauki i polityki zmian klimatu na poziomie lokalnym i regionalnym w innych miastach i regionach świata.
Planowanie przestrzenne
Należy również zwrócić uwagę na istotną rolę planowania przestrzennego, które pomoże optymalizować przyszłe użytkowanie gruntów. Wiele planów i działań adaptacyjnych na szczeblu międzynarodowym oraz narodowym charakteryzuje podejście odgórne (top down approach), które skupia się na sektorach gospodarki. Podejście sektorowe na potrzeby planów miejskich jest ograniczone ponieważ pomija potrzeby wynikające z planowania przestrzennego. W przeciwieństwie, podejście oddolne (bottom up apprach), które ma lepsze zastosowanie na poziomie regionalnym i gminnym umożliwia holistyczne podejście ponieważ skupia się na całym obszarze należącym do samorządu. Tego typu holistyczne znajduje lepsze zastosowanie w pracy samorządu.
Interesujący przykład uwzględnienia adaptacji w planowaniu przestrzennym oferuje holenderskie „Climate Atelier Approach” (Masselink, et al., 2017), które rozpoczęto stosować w holenderskim regionie Gelderland. Ta partycypacyjna metoda, w której skupia się w głównej mierze na zrozumieniu korzeni wrażliwości klimatycznej, została użyta w celu stworzenia planów zagospodarowania w dziewiętnastu gminach w Holandii. Z tego w dwunastu gminach wprowadzono nowe plany adaptacji do zmian klimatu.
Zatem, istnieją liczne, dostępne platformy edukacyjne, metody oraz narzędzia sprawdzone w pracach przy wyłonieniu planów adaptacji do zmian klimatu. Miasta w Polsce są zróżnicowane pod względem geograficznym, społecznym, gospodarczym i demograficznym. Różnie będą się borykały z negatywnymi skutkami zmian klimatu, a dostosowanie narzędzi i metod do ich potrzeb będzie wyrażało ich potrzeby.
Współpraca się opłaca – Agenda Miejska UE
Jeden z 12 priorytetów Agendy Miejskiej Unii Europejskiej, zwanej również Paktem Amsterdamskim (z 30 maja 2016 roku), nawołuje do adaptacji oraz budowania odporności na negatywne skutki zmian klimatu. Priorytet nawołuje do przewidywania negatywnych skutków zmian klimatu oraz do podjęcia działań zapobiegających lub dążących do zmniejszania szkód w miastach. Współpraca samorządów lokalnych i regionalnych w myśl Paktu powinna wspierać trzy zakresy: 1. lepsze stanowienie prawa, 2. lepsze finansowanie, oraz 3. wzmacnianie bazy wiedzy i wymianę doświadczeń.
Tymczasem na drodze do wdrażania priorytetu Paktu Amsterdamskiego dotyczącego adaptacji do zmian klimatu stoją pewne przeszkody: 1. gospodarka węglozależna, 2. brak świadomości społecznej, 3. brak ekspertów lokalnych, 4. brak dostatecznego zrozumienia aspektów ekonomicznych adaptacji, a także 5. brak wystarczających środków finansowych i innowacyjnych mechanizmów generujących zasoby na inwestowanie w działania adaptacyjne.
Wnioski i rekomendacje
Z ekonomicznego punktu widzenia pożądane byłoby dążenie do zmaksymalizowania korzyści adaptacyjnych osiągniętych dzięki dostępnym środkom finansowym na adaptację. Zwłaszcza, biorąc pod uwagę ograniczony poziom tych zasobów, w porównaniu z potrzebami adaptacyjnymi. Oznacza to, że fundusze muszą być przydzielane na te projekty i programy, które przynoszą najwięcej korzyści gospodarce, ludziom i środowisku – co wymaga przede wszystkim użycia wyraźnych wskaźników „korzyści adaptacyjnej”.
Prawdopodobną konsekwencją niepodjęcia działań adaptacyjnych będą straty na poziomie około 86 miliardów złotych, które w latach 2021-2030 mogą wynieść nawet do 120 miliardów zł (SPA 2020, str. 55). Warto wspomnieć, iż Komisja Europejska zobowiązała się również do zwiększenia finansowania działań związanych z klimatem, poprzez zapewnienie, że co najmniej 20% budżetu europejskiego to wydatki związane z klimatem. Autorka niniejszego sprawozdania pragnie zasugerować, iż na poziomie metropolitalnym mobilizację finansów publicznych na cele działań adaptacyjnych należy rozpocząć już dziś. Jakie rozwiązanie należy rozważyć? Jednym z pomysłów, które warto poddać dyskusji, jest uwzględnienie budżetu adaptacyjnego w zapisie Ustawy o Metropolii, w której mowa o 5 % podatku dochodowego od osób zamieszkałych na terenie danej metropolii. Ponieważ skutki zmian klimatu nie znają granic terytorialnych wręcz organicznie narzucają potrzebę współpracy regionalnej. Współpraca regionalna będzie szczególnie korzystna dla małych gmin, które posiadają limitowane zasoby.
Autorka niniejszego sprawozdania sugeruje, że przede wszystkim nie należy zaczynać od zakładania nowych instytucji odpowiadających za działania klimatyczne, ponieważ proces taki jest nie tylko wyjątkowo kosztowny, ale również czasochłonny. W celu zminimalizowania kosztów administracyjnych należy rozważyć wzmacnianie możliwości istniejących instytucji, ale również współpracę – nie tylko na poziomie metropolitalnym, ale również międzynarodowym, z myślą o dzieleniu się doświadczeniami i czerpaniu z doświadczeń innych miast i metropolii. Natomiast, istnieje potrzeba wyłonienia niezależnych, komisji sprawozdawczo – naukowych – tak zwanych ”think tank’ ów”, których celem byłoby wspieranie merytoryczne samorządów w procesie pracy nad wdrażaniem planów adaptacji.
W końcu po trzecie i najważniejsze, w niedalekiej przyszłości, na kogo spadnie odpowiedzialność mobilizowania finansów na cele adaptacji do zmian klimatu? Czy samorząd powinien już dziś zabezpieczyć budżet lub myśleć o pozyskaniu sfinansowania miejskiego planu adaptacyjnego? Czy warto uruchomić innowacyjne sposoby mobilizowania środków finansowych i odkładać na czarną godzinę już dziś?
Izabela Ratajczak-Juszko
Bibliografia
IPCC : https://www.ipcc.ch/ipccreports/tar/wg2/index.php?idp=0
IPCC 1 : WGII/WGIII Expert Meeting on Economic Analysis, Costing Methods, and Ethics 23-25 June 2011 Lima, Peru, https://www.ipcc.ch/pdf/supporting-material/CostingEM_Report_FINAL_web.pdf
City of Copenhagen (2012), Kobenhavns Kommunes Skybrudsplan 2012, City of Copenhagen, Copenhagen, http://www.deltacities.com/documents/WEB_UK_2013_skybrudsplan.pdf
Stadelmann M. et all (2011) Universal metrics to compare the effectiveness of climate change adaptation projects, April 2011, <https://www.oecd.org/env/cc/48351229.pdf >
UNFCC (2016), Human settlements and adaptation planning processes: overview, good practices and lessons learned, http://unfccc.int/adaptation/knowledge_resources/publications/items/6997.php#NWP
KLIMADA: http://klimada.mos.gov.pl/projekt-mpa/
Bain, P. G., Milfont, T. L., Kashima, Y., Bilewicz, M., Doron, G., Gardarsdottir, R. B. and CorralVerdugo, V. (2016), Cobenefits of addressing climate change can motivate action around the world, Nature climate change, 6(2), 154-157.
Naturacja Metropolii Meksykańskiej: analiza kosztów i korzyści projektu dotyczącego poprawy jakości powietrza, https://www.researchgate.net/profile/Eduardo_Villasenor2/publication/271427554_Naturation_of_Mexico_City_cost_benefit_analysis_of_an_air_quality_improvement_proposal/links/5792e5fe08aeb0ffccd83e36/Naturation-of-Mexico-City-cost-benefit-analysis-of-an-air-quality-improvement-proposal.pdf
UNFCCC: www.unfccc.int
ICLEI: http://www.iclei-europe.org/topics/climate-change-adaptation/
WeAdapt: https://www.weadapt.org/
UKCIP, https: //www.ukcip.org.uk/
SPA 2020, Ministerstwo Środowiska. Plan Adaptacji dla Sektorow i Obszarow Wrażliwych na Zmiany Klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030. :https://www.mos.gov.pl/fileadmin/user_upload/SPA_2020.pdf
Fankhauser, 2016
Bain et al., 2001
Bo Lim
Richards i Schalatek (2017) https://www.boell.de/en/2017/05/10/financing-loss-and-damage-look-governance-andimplementation-options
Stern Review: Economics of Climate Change
Convenant of Mayors for Climate and Energy: https//climate-adapt.eea.europa.eu
Luuk Masselink, Hasse Goosen, Vincent Grond, Pier Vellinga, Rik Leemans, ” Climate Change in Cities: An Atelier Approach for Municipal Action”, The Solutions Journal, Volume 8, Issue 1, January 2017, Pages 54-65.