Pożyjemy dłużej niż nasi rodzice, ale prawdopodobnie w większej biedzie. Na emerytury będzie coraz mniej pieniędzy. Niewykluczone, że świadczenie to wyniesie niespełna 900 złotych.

Przewidywanie warunków życia na starość jest jak wróżenie z fusów

Czy jest szansa na polepszenie naszej przyszłości i jak do tej poprawy doprowadzić? O tym mówiono 22 września 2016 roku w Gdańsku, podczas debaty dotyczącej systemu emerytalnego, zatytułowanej „Bezpieczeństwo dzięki odpowiedzialności”. Konferencję tę zorganizował Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Gdańsku.
Na zdjęciu: Jeden ze slajdów pokazanych przez dr. Tomasza Sowińskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Emerytury już teraz są niskie, a pogłoski, że będą jeszcze mniejsze, wywołuje spore zaniepokojenie w różnych środowiskach. Dlaczego tak się dzieje? – zastanawiamy się. Tym bardziej, że państwo jest winne obywatelom około 3 bilionów złotych, w ramach systemu emerytalno – rentowego – powiedział Jeremi Wacław Mordasewicz – przedsiębiorca, współzałożyciel Business Centre Club, członek Rady Dialogu Społecznego. Na tę kwotę składają się pieniądze m.in. na emerytury, renty, zarówno ZUS-owskie, KRUS-owskie jak i „mundurowe” oraz wpłaty obywateli z przeznaczeniem np. na konta emerytalne. Co się z tymi pieniędzmi dzieje? Jak zostaną wykorzystane? – między innymi nad tym zastanawiali się uczestnicy wspomnianej debaty. Padały pytania już nie tylko o to, w jakiej wysokości otrzymamy świadczenia emerytalne, ale czy nasze państwo będzie stać na wypłacanie należności emerytalno – rentowych. Padło nawet stwierdzenie, że to wróżenie z fusów, jeśli chodzi o emerytury.

Do obecnego systemu emerytalnego dochodziliśmy, dokonując wielu zmian w ustawach.
Na zdjęciu: Aneta Pawłowska, dyrektor Oddziału ZUS w Gdańsku, inauguruje obrady. Fot. Kazimierz Netka.

• Obowiązek przeprowadzenia przeglądu emerytalnego został zapisany w ustawie systemowej – powiedziała, otwierając debatę Aneta Pawłowska, dyrektor Oddziału ZUS w Gdańsku. – Pierwszy przegląd odbył się w roku 2013. Celem obecnego jest ocena obowiązujących w systemie emerytalnym rozwiązań, z uwzględnieniem reform, które weszły w życie w 2011 r. i 2013 r. Analizie zostaną poddane parametry nabywania prawa do świadczeń, prawa do emerytury w kontekście nieoskładkowanych dochodów, a także prawo do emerytury minimalnej oraz zasady jej nabywania oraz wysokość. Przegląd obejmie także ocenę funkcjonujących rozwiązań III filara emerytalnego.
  Jak zapewnił Dariusz Drelich, wojewoda pomorski, witając zgromadzonych, wnioski oraz uwagi z debaty w Gdańsku, zostaną zgłoszone do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Ministerstwo uwzględni te uwagi – podobnie jak zgłoszone na tej samej sali (im. Lecha Bądkowskiego) – wnioski dotyczące programu 500+.
  Na zdjęciu: Wykład prof. Aliny Wypych-Żywickiej z Wydziału Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy Uniwersytetu Gdańskiego. Fot. Kazimierz Netka.
• Prof. Alina Wypych-Żywicka z Wydziału Prawa i Administracji, Katedra Prawa Pracy Uniwersytetu Gdańskiego (przewodnicząca Polskiego Stowarzyszenia Ubezpieczenia Społecznego) w swoim wystąpieniu skupiła się na warunkach nabywania prawa do emerytury, zwracając uwagę na konieczność analizy konsekwencji podwyższenia lub obniżenia wieku emerytalnego. Pani profesor powiedziała m.in., że przy obniżeniu wieku emerytalnego problemem stanie się utrzymywanie dużej grupy emerytów (dopłaty z budżetu państwa do funduszu emerytalnego). Z kolei podwyższenie wieku emerytalnego wiąże się z koniecznością wdrażania programów przeciw wykluczeniu osób starszych z rynku pracy, z zapewnieniem odpowiedniej opieki lekarskiej przy możliwym wypaleniu zawodowym, z rozważeniem wydłużenia urlopów wypoczynkowych lub wprowadzeniem urlopów dla poratowania zdrowia (co może być zbyt dużym obciążeniem dla małych firm). Wprowadzając zebranych w problematykę emerytalnego systemu obowiązującego w naszym kraju, pani profesor Alina Wypych-Żywicka powiedziała m.in., że licząc od 2010 roku regulacja emerytury ulegała zasadniczym zmianom. Kolejne reformy wprowadzone w 2011 roku i później w 2013 roku można w zasadzie uznać za monotematyczne. Koncentrowały się w głównej mierze na składce emerytalnej, jej podziale, gromadzeniu w otwartych funduszach emerytalnych, przerzuceniu zgromadzonych składek na subkonto na 10 lat przed nabyciem prawa do emerytury. Wystarczy wskazać na tytuły ustaw zmieniających ustawę emerytalną z 1998 rok , dotyczące określenia zasad wypłaty emerytur ze środków zgromadzonych w OFE. Nie oznacza to, że zarzucono całkowicie poszukiwanie optymalnego rozwiązania w kwestii określenia poziomu wieku emerytalnego, czy dopuszczalności różnicowania wieku emerytalnego między kobietami i mężczyznami. Nie jest to jednak zasadniczy problem ostatnich trzech czy czterech lat funkcjonowania ustawy emerytalnej. Prace nad wiekiem emerytalnym a także nad likwidacją jego zróżnicowania prowadzone były od 1995 roku. Już wtedy widziano potrzebę zrównania wieku emerytalnego kobiet I mężczyzn. Nie doszło do tego tylko dlatego, że projekt ten spotkał się z krytyką – mówiła pani profesor.
  Na zdjęciu: Uczestnicy debaty w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.
• Kolejne lata, to kolejne projekty rozwiązań podejmujących te kwestie: 1997 rok – dokument Biura Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego dotyczący zrównania wieku emerytalnego; 2003 rok – Zielona Księga ministerstw Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej podejmująca zagadnienia racjonalizacji wydatków publicznych.
  Problem zrównania wieku podnoszony był również w projektach zmian systemu emerytalnego w 2009, 2010 i 2011 roku. Podobnie w połowie lat 90 dostrzegano problem podwyższenia wieku emerytalnego. Propozycje te nie dotyczyły jednak wieku powszechnego.
  Zróżnicowany wiek emerytalny 60 i 65 dla kobiet i mężczyzn został zakwestionowany w 2007 roku przez Rzecznika Praw Obywatelskich i zgłoszony do rozstrzygnięcia przez Trybunał Konstytucyjny. Chodziło o niezgodność art. 24 ust. 1 ustawy emerytalnej z art. 32 i 33 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. We wniosku zwrócono uwagę, że nowy system emerytalny dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 roku jest odmienny od tego, który funkcjonuje w odniesieniu do urodzonych przez 1 stycznia 1948 roku. System dla urodzonych po 31 grudnia 1948 roku nie opiera się na repartycyjnym systemie solidarnościowym, a na dwóch prawnoorganizacyjnych segmentach, posiadających zindywidualizowany charakter.
  Na zdjęciu: Uczestnicy debaty w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.
• Zdaniem Rzecznika utrzymanie zróżnicowanego wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn spowoduje, że ubezpieczone otrzymywać będą niską emeryturę. Podstawą takiego stwierdzenia ma być fakt szybszego przechodzenia kobiet na emeryturę, co skutkuje krótkim okresem gromadzenia składki przy stosunkowo długim życiu.
  Trybunał Konstytucyjny 15 lipca 2010 roku orzekł, że art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS w zakresie, w jakim przewiduje, że ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, jest zgodny z art. 32 i art. 33 Konstytucji RP , mimo iż w tej kwestii istniały zdania odrębne.
  Dopiero w ustawie z dnia 11 maja 2012 roku zakreślono powszechny wiek emerytalny (stopniowe jego podwyższanie) gdzie przyjęto regułę stopniowej likwidacji zróżnicowania wieku emerytalnego między kobietą a mężczyzną.
  W obecnym stanie prawnym funkcjonują równolegle dwa systemy liczenia emerytury: w systemie zdefiniowanego świadczenia, obejmujący urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku oraz w systemie zdefiniowanej składki stosowany do urodzonych po 31 grudnia 1948 roku. Pierwszy z nich stopniowo będzie wygasał, drugi, zakładamy, że perspektywicznie będzie trwał. Oba systemy posługują się odmiennymi regułami ustalenia wysokości świadczenia – mówiła profesor Alina Wypych-Żywicka.
  Na zdjęciu: Wykład dr. Tomasza Sowińskiegoz Wydziału Prawa i Administracji, Katedra Prawa Finansowego Uniwersytetu Gdańskiego. Fot. Kazimierz Netka.
• Problematykę związaną z przekształceniami w zakresie funkcjonowania systemów ubezpieczeń emerytalnych w Polsce i w państwach członkowskich UE przedstawił dr Tomasz Sowiński z Wydziału Prawa i Administracji, Katedra Prawa Finansowego Uniwersytetu Gdańskiego. W wykładzie zatytułowanym “Emerytura – jałmużna, prawo czy przywilej? Kilka uwag o reformowaniu systemów emerytalnych”. Analizie poddane zostały mechanizmy powodujące konieczność zmian, jak i mechanizmy powodujące zmiany, nawet, gdy obiektywnie trudno stwierdzić taką konieczność. Dr Tomasz Sowiński przypomniał, że za jednego z twórców systemu emerytalnego uważany jest kanclerz Otto von Bismarck.
  Na zdjęciu: Wykład dr Kamili Bielawskiej z Uniwersytetu Gdańskiego Fot. Kazimierz Netka.
• Polacy preferują bezpieczeństwo, elastyczność i płynność swoich oszczędności. Bez uwzględnienia tych uwarunkowań trudno będzie zachęcić ludzi do zmiany postaw wobec oszczędzania na emeryturę. stwierdziła w drugim bloku debaty dr Kamila Bielawska z Uniwersytetu Gdańskiego, omawiając uwarunkowania rozwoju indywidualnych planów emerytalnych. Dr Kamila Bielawska zwróciła uwagę, że dotychczasowe efekty funkcjonowania IKE i IKZE są niezadowalające. Na koniec 2015 roku IKE posiadało 5% osób aktywnych zawodowo (w wieku 15+), a IKZE posiadało 3% osób aktywnych zawodowo (w wieku 15+). Zgromadzone aktywa osiągnęły wartość odpowiednio 0,3% PKB i 0,03% PKB. Zaobserwowano wzrost zainteresowania IKZE po wprowadzeniu preferencyjnej stawki PIT „na wyjściu”, czyli w momencie wypłaty środków zgodnie z celem, nadal jednak IKZE posiada niespełna 600 tys. osób, a jedynie 24% rachunków jest zasilanych wpłatą. I jeszcze jedna ważna kwestia: w największym stopniu z ulgi podatkowej związanej z oszczędzaniem na IKZE korzystają podatnicy, którzy najlepiej zarabiają. Jest to więc błędny kierunek redystrybucji pieniędzy podatników – mówiła dr Kamila Bielawska.
  Na zdjęciu: Wykład dr Krzysztofa Łyskawy z Wydziału Ekonomii, Katedra Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Fot. Kazimierz Netka.
• Dr Krzysztof Łyskawa z Wydziału Ekonomii, Katedra Ubezpieczeń Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu przedstawił propozycję wzmocnienia roli pracowniczych programów emerytalnych. Z różnych względów (podatkowych, statystycznych, politycznych) wycofano środki z OFE z rynków kapitałowych i konieczne jest szybkie zastąpienie tego nowymi środkami. Dla stabilności gospodarki oczywiście działanie ze wszech miar prawidłowe. Ale nie znikają zagrożenia, które przywoływano w ramach dewaluowania II filaru. Stąd znów konieczne staje się odpowiednie kształtowanie wiedzy po stronie uczestników. Ale również konieczne staje się rozważanie możliwości oferowania rozwiązań pozbawionych tych cech: np. programy ubezpieczeniowe ze zdefiniowanym świadczeniem, tontyny (forma ubezpieczenia na życie).
  Należy rozważyć zmianę paradygmatu podejścia do kształtowania dochodów w okresie emerytalnym. Dziś jest to ciągle efekt ery „państwa dobrobytu”, czyli pracując tworzymy wartość państwa i ono nam odwdzięcza się świadczeniem emerytalnym. Ta wdzięczność jest coraz słabsza.
  Zmieniają się warunki funkcjonowania państwa (np. większa konkurencja na rynkach światowych), a nasze oczekiwania się nie zmieniają. Może warto przejść w myśleniu na skalę mikro lub władzy lokalnej – wytwarzamy dobra i sukces dla konkretnego pracodawcy, płacimy podatki w konkretnej lokalnej społeczności. Czy pracodawcy i lokalne samorządy, w oparciu o zdefiniowane zapotrzebowanie w wieku senioralnym, nie są w stanie zaoferować nam skuteczniejszych rozwiązań – nie tylko w formie produktów finansowych, ale również świadczonych usług?
  Wyrobienie w pracodawcach i pracownikach nawyku rozmawiania i kształtowania swojej wiedzy o zjawiskach ekonomicznych może spowodować, że zmieni się podejście nie tylko do oszczędzania, ale przede wszystkim do wydatkowania środków. Bez rejestracji wydatków i analizy ich struktury ciężko jest zacząć oszczędzać, bo zawsze nam brakuje… – mówił dr Krzysztof Łyskawa.
  Na zdjęciu: Uczestnicy debaty w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.
• O konieczności edukacji ekonomicznej, finansowej obywateli mówił też Maciej Dobrzyniecki – wiceprezes zarządu Business Centre Club, kanclerz Loży Gdańskiej BCC. Może trzeba używać innych nazw. Na przykład, zamiast mówić: oszczędzanie, powinno używać się słowa: inwestowanie.
  
• Na zdjęciu: Uczestnicy dysusji w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.
• Debatę zakończyła dyskusja z udziałem przedstawicieli: środowiska naukowego, pracodawców i związków zawodowych. Wskazywano w niej na konieczność wyboru pomiędzy systemem zabezpieczenia społecznego, a systemem ubezpieczenia społecznego. W ocenie uczestników dyskusji konieczne jest odejście od paradygmatu emerytur „bismarckowskich”. Jeremi Mordasewicz, zwrócił uwagę na potrzebę rozwoju gospodarki i innowacyjności, w kontekście przyszłości systemu emerytalnego. Podkreślił także potrzebę ostrożnego podejścia o kwestii obniżenia wieku emerytalnego. Wszyscy uczestnicy debaty zgodnie wskazywali na konieczność edukacji ekonomicznej społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem kwestii emerytalnych i to od wczesnych lat, aż do starości.
  Na zdjęciu: Jeden ze slajdów pokazanych przez dr. Tomasza Sowińskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Nie brakowało też sformułowań bardzo radykalnych. Na przykład, Zbigniew Canowiecki – prezydent Pracodawców Pomorza powiedział, że to państwo polskie powinno być gwarantem odpowiednich emerytur dla swych obywateli. Państwo polskie nie może się wymigiwać od potrącania składek na ubezpieczenia społeczne. Cofanie decyzji dotyczącej długości pracy jest nieracjonalne. Obywatele, liczący 67 lat są jeszcze sprawni.
Chodzi też o wysokość składek, zależnych od zarobków, na co zwracała uwagę reprezentantka OPZZ ze Słupska. Jak wysokie mogą być składki, jeśli pracownik zarabia zaledwie 2,50 złotego na godzinę?
Na zdjęciu: Uczestnicy dysusji w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.

Na to, że podstawa emerytury powinny być świadczenia z powszechnego ubezpieczenia społecznego, wskazywali również reprezentanci NSZZ „Solidarność”. Przy wyznaczaniu czasu przejścia na emeryturę trzeba brać pod uwagę nie tylko wiek, ale też staż pracy i jej uciążliwość.
Są takie zawody, których reprezentanci są skłonni pracować do śmierci – mówił Adam Mikołajczyk – dyrektor Departamentu Rozwoju Gospodarczego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Tak długo są skłonni być czynnymi zawodowo np. adwokaci, naukowcy, specjaliści. Niestety, wielu z nas pracuje w warunkach folwarcznej atmosfery; tak jest nie tylko w przedsiębiorstwach ale również w urzędach.
Na zdjęciu: Uczestnicy dysusji w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.

Tymczasem,coraz więcej osób schodzi z rynku pracy – mówiła Joanna Witkowska – dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Gdańsku. Staje się emerytami. Coraz mniej młodych w wiek produkcyjny wkracza. Praca emerytów będzie coraz bardziej potrzebna.
Zazdrościmy Niemcom warunków w jakich żyją na emeryturach. My możemy osiągnąć taki stan za około 30 lat – mówił Jeremi Mordasewicz. Żeby jednak do tego doszło, musi być rozwój gospodarczy naszego kraju, PKB musi rosnąć.
Wyniki zorganizowanych przez 22 Oddziały Zakładu Ubezpieczeń Społecznych debat i konsultacji społecznych zostaną przedstawione ministrowi rodziny, pracy i polityki społecznej. Na tej podstawie opracowana zostanie „Biała Księga” z rekomendacjami i planem wprowadzania niezbędnych zmian do systemu emerytalnego. Rozwiązania, zaproponowane na podstawie przeglądu systemu emerytalnego, powinny stworzyć stabilne fundamenty dla funkcjonowania systemu w dłuższej perspektywie czasowej. – stwierdziła Aneta Pawłowska – dyrektor Oddziału ZUS w Gdańsku.

Na zdjęciu: Uczestnicy debaty w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.

Patronat merytoryczny nad debatą „Bezpieczeństwo dzięki odpowiedzialności” sprawowali Uniwersytet Gdański i Polskie Stowarzyszenie Ubezpieczenia Społecznego – informuje Krzysztof Cieszyński – regionalny rzecznik prasowy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w woj. pomorskim.
Kazimierz Netka