Fot. Kazimierz Netka.
Instytucja, dzięki której można spokojnie żyć w części swej egzystencji, kiedy nie możemy już pracować, kończy 90 lat istnienia, z małą przerwą. Jest więc emerytem w dość zaawansowanym wieku, biorąc pod uwagę życie ludzi
Chodzi oczywiście o Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS), który wypłaca emerytury i renty. Te świadczenia są różnej wysokości, ale stabilne, bo gwarantowane przez państwo. Nie zawsze w historii tak było. Jak rozwijała się ta instytucja? Kiedy została powołana? W jakich okolicznościach, warunkach? O tym poinformował nas Krzysztof Cieszyński – regionalny rzecznik prasowy ZUS województwa pomorskiego:
– Zakład Ubezpieczeń Społecznych w 2024 r. obchodzi 90-lecie. Został powołany do życia rozporządzeniem prezydenta Ignacego Mościckiego z 24 października 1934 r. Rozporządzenie było zwieńczeniem procesu scalania i centralizacji systemu ubezpieczeń społecznych. Jednocześnie powoływało do życia nową – centralną i powszechną – instytucję ubezpieczeniową jaką jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Początki ubezpieczeń społecznych w Europie sięgają lat osiemdziesiątych XIX w., gdy Polska była pod zaborami i na jej ziemiach obowiązywało prawodawstwo trzech różnych państw. W 1920 r. Sejm uchwalił ustawę o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby, którą przygotowało Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej. Ustawa wprowadzała powszechność ubezpieczenia zdrowotnego. Na mocy tej ustawy powstały Kasy Chorych – po jednej w każdym powiecie, w sumie niemal 300. Miały one osobowość prawną. Kasy miały obowiązek udzielania swoim członkom pomocy lekarskiej, wypłaty zasiłków w razie choroby lub połogu oraz zasiłków pogrzebowych.
Po odzyskaniu niepodległości ujednolicono przepisy i dostosowano do potrzeb młodego, nowoczesnego państwa. Jako pierwsi w niepodległej Polsce ubezpieczeniami emerytalnymi zostali objęci pracownicy służby państwowej. Pozostali pracownicy umysłowi otrzymali taką możliwość w 1927 r., a robotnicy dopiero na mocy ustawy scaleniowej.
Pracę nad polskim systemem ubezpieczeń społecznych trwały ponad 15 lat i zakończyły się 28 marca 1933 r. uchwaleniem ustawy scaleniowej. 24 października 1934 r. prezydent Ignacy Mościcki rozporządzaniem powołał do życia Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Nasz system ubezpieczeniowy był wówczas jednym z najnowocześniejszych na świecie. Oprócz poboru składek i wypłaty świadczeń ZUS prowadził akcje propagujące BHP, higieniczny tryb życia, szczepienia ochronne i wczasy pracownicze. W latach trzydziestych XX w. najważniejszą częścią ubezpieczenia chorobowego było lecznictwo. Środki z nadwyżek finansowych, które powstały dzięki reinwestycji składek ubezpieczeniowych, ZUS przeznaczał na projekty budowlane (szpitale, sanatoria, budynki mieszkalne) oraz prozdrowotne, np. kolonie letnie dla dzieci robotników. Podczas takich wczasów ubezpieczyciel nie tylko finansował dojazd, nocleg i wyżywienie, ale także niezbędny ekwipunek, np. bieliznę, buty, skarpetki, czapki oraz sprzęt sportowy.
Dużym zainteresowaniem cieszyły się, organizowane od 1937 r. objazdowe wystawy higieniczne. Ich tematyka była szeroka – od walki z alkoholizmem, przez zwalczanie chorób zakaźnych i wenerycznych po popularyzację sportu, dbanie o higienę osobistą i prawidłowy wypoczynek. W miejscowościach takich jak Tczew, Kutno, Gniezno czy Inowrocław liczba zwiedzających była niemal równa liczbie mieszkańców tych miast.
W czasie wojny przepadły znaczne zasoby funduszy ubezpieczeniowych. ZUS mimo bardzo trudnych warunków pomagał rodakom, wypłacając ograniczane przez okupanta świadczenia i dając zatrudnienie. Pracownicy instytucji ubezpieczeniowych brali czynny udział w konspiracji i walczyli z bronią w ręku przeciwko okupantom.
W latach 50. ubiegłego wieku władze PRL ograniczyły autonomię i samodzielność ZUS, zlikwidowały fundusze ubezpieczeniowe, a ich dochody i wydatki włączyły do budżetu państwa. ZUS został przekształcony w zakład państwowy i nadano mu osobowość prawną. Współpraca z uczelniami i instytucjami naukowymi została zawieszona, a lecznictwo zostało wyłączone z systemu ubezpieczeń społecznych.
W 1955 r. zlikwidowano ZUS, a jego zadania przekazano związkom zawodowym (w zakresie świadczeń krótkoterminowych) oraz Ministerstwu Pracy i Opieki Społecznej (w zakresie świadczeń długoterminowych). Jednak w 1960 r. ZUS okazał się niezbędny dla wydolności systemu ubezpieczeń społecznych, dlatego został reaktywowany. Ubezpieczeniami objęto różne grupy społeczne i rozszerzono zakres przyznawanych świadczeń.
W 1998 r. uchwalona została reforma systemu ubezpieczeń społecznych. Nowy system oparto na trzech uzupełniających się sposobach oszczędzania na emeryturę, zwanych trzema filarami. ZUS otrzymał między innymi zadanie prowadzenia indywidualnych kont dla osób ubezpieczonych.
Obecnie ZUS pełni praktycznie funkcje zakładu usług społecznych. Jest odpowiedzialny nie tylko za ubezpieczenia społeczne, ale także za wypłatę świadczeń dla rodzin jak „Aktywny Rodzic”, osób z niepełnosprawnościami, propaguje i wspiera BHP oraz edukację w zakresie ubezpieczeń społecznych. ZUS wypłacał świadczenia rodzinne już latach czterdziestych XX wieku. Uczestniczył wówczas w akcji wydawania wyprawek dla nowo narodzonych dzieci.
Obecnie coraz więcej spraw w ZUS można załatwić przez internet, bez wychodzenia z domu. W 2012 r. uruchomiliśmy PUE ZUS, czyli wówczas najnowocześniejszy polski e-urząd. Teraz zamiast osobistej wizyty w urzędzie można skorzystać z e-wizyty, a wnioski o świadczenia rodzinne złożyć w kilka minut przez aplikację mobilną mZUS – napisał Krzysztof Cieszyński – regionalny rzecznik prasowy ZUS województwa pomorskiego.
(K.N.)
Proszę, czytaj również na portalu: Pulsarowy.pl