Źródła ilustracji: Główny Urząd Statystyczny – Urząd Statystyczny w Gdańsku.
Razem tworzymy obraz społeczno – gospodarczy naszego kraju
Zaczynaliśmy w 1921 roku, po ponad 120 latach trwającej niewoli. Można powiedzieć, że wówczas spisywaliśmy nędzę po I wojnie światowej, na ziemiach, które odzyskaliśmy od trzech zaborców. W 1946 roku powtórzyła się sytuacja sprzed ćwierci wieku, czyli w roku 1921. Spisywaliśmy zniszczenia po II wojnie światowej, a także mieszkańców, którzy ocaleli na ziemiach polskich. Nierzadko formularze wypełniano przy blasku świec.
Teraz spis odbywa się w zupełnie nowych warunkach; rejestrujemy to, czego dokonaliśmy od 1945 roku, a także od wejścia w 2004 roku do Unii Europejskiej! 1 maja minęło 17 lat od naszej integracji z UE. Poznawanie i utrwalanie rzeczywistości odbywa się m.in. za pośrednictwem internetu.
Historię spisów powszechnych ludności i mieszkań w Polsce (oprócz tego przeprowadzane są spisy rolne) przypomina Główny Urząd Statystyczny. Informacje na ten temat (infografiki, film) przekazała nam Agnieszka Sągolewska – Specjalista w Pomorskim Ośrodku Badań Regionalnych Urzędu Statystycznego w Gdańsku, podając również unikatowe i bardzo cenne wiadomości dotyczące województw pomorskich: z czasów II Rzeczypospolitej i współczesnego. Trzeba mieć na uwadze, że granice tych województw nie są identyczne, a nawet bardzo się różnią zasięgiem:
Oto niektóre wiadomości, przekazane z Urzędu Statystycznego w Gdańsku, zawarte w infografice „Historia spisów powszechnych w Polsce w XX i XXI wieku”, opracowanej w Głównym Urzędzie Statystycznym:
W 1921 r. został przeprowadzony Pierwszy Powszechny Spis w odrodzonej Polsce. Nie zakończyła się jeszcze wówczas repatriacja ludności, nie było ustalonych granic i dlatego np. część Wileńszczyzny i Górnego Śląska nie została objęta spisem. Arkusz spisowy dotyczył gospodarki, zwierząt domowych, cech społeczno-zawodowych, opisu gospodarstwa rolnego, miejscowości, spisu budynków i opisu każdej nieruchomości. Był to pierwszy powszechny spis ludności w odrodzonej Polsce po 123-letniej niewoli. Imponuje do dnia dzisiejszego jego zakres tematyczny. Wyniki spisu opublikowano w 23 tomach obejmujących łącznie 6 mln informacji – podaje Główny Urząd Statystyczny (GUS), mogący pochwalić się działalnością liczącą już ponad sto lat.
W grudniu 1931 roku GUS przeprowadził drugi powszechny spis ludności. Warunki polityczne i społeczne były wówczas o wiele bardziej sprzyjające niż w 1921 roku. Niestety światowy kryzys gospodarczy spowodował znaczne ograniczenie tematyki spisowej, np. kwestionariusze nie zawierały pytań dotyczących gospodarstw rolnych, zakładów przemysłowych i handlowych. Nie pytano o narodowość, poszerzono zaś zbieranie informacji o mieszkaniach i ich wyposażeniu. Wyniki spisu opublikowano w latach 1932-1938 w 31 tomach.
Drugi powszechny spis ludności z dnia 9 XII 1931 roku zakresem tematycznym obejmował zagadnienia dotyczące mieszkań, gospodarstw domowych, ludności i stosunków zawodowych. Ludność badano także m.in. ze względu na wyznanie i język ojczysty. Publikacje z wynikami spisu zostały wydane dla wszystkich województw i największych miast Polski (Warszawa, Kraków, Lwów, Wilno, Poznań i Łódź).
Teoretyczne, kolejne notowanie zasobów Polski powinno odbyć się w 1941 roku. Niestety, wtedy już trwała już II wojna światowa.
Po II wojnie światowej, już 15 maja 1945 r., przeprowadzono spis ludności Warszawy, a w 1946 r. powszechny spis ludności. Nie był on jednak imienny lecz sumaryczny, gdyż jego celem było zdobycie ramowych informacji na temat ludności zamieszkującej Polskę po spustoszeniach wojennych. Obejmował ruchy migracyjne ludności cywilnej i bilans strat po II wojnie światowej. Poinformowano o tym notowaniu obwieszczeniem, wskazującym, żeby przeprowadzić spis stanu z 13 na 14 II 1946 roku.
Druga wojna światowa spowodowała duże zmiany w liczbie ludności Polski i w jej rozmieszczeniu. W Spisie Sumarycznym ustalenie składu ludności ograniczono do minimum. Uwzględniono podział według: płci i podstawowych grup wieku (poniżej 18 lat; 18-59; 60 lat i więcej); narodowości z wyszczególnieniem Polaków, Niemców i w łącznej sumie pozostałych mniejszości; dla miast przewidziano informacje o liczbie mieszkań i izb.
W dniu 31 XII 1938 r. liczba ludności Polski wynosiła 34 849 000. W dniu 14 II 1946 r. liczba ludności Polski wynosiła 23 930 000 tj. o 31,3% mniej.
Narodowy Spis Powszechny z dnia 31 XII 1950 roku był trzecim z kolei, a pierwszym po II wojnie światowej. Ze względu na obszerność oraz kompleksowość, jak i rangę społeczną, spis ten otrzymał miano Narodowego Spisu Powszechnego. Zapisywano stan jaki istniał o północy z 2 na 3 grudnia 1950 roku. Zmiana granic, liczne ruchy przesiedleńcze ludności po zakończeniu wojny (repatriacja Polaków z zagranicy, wysiedlanie Niemców, przesiedlanie Ukraińców, Białorusinów i Litwinów, osiedlanie się Polaków na Ziemiach Odzyskanych) – to wszystko znalazło odzwierciedlenie w tym spisie.
Czwartego z kolei spisu powszechnego dokonano według stanu o północy z 5 na 6 grudnia 1960 roku. Ze względu na znaczenie jego wyników, podobnie jak w poprzednich latach, zwracano się z odezwą do ludności prosząc o masowy w nim udział. Konieczność tego rejestrowania związana była z: dezaktualizacją wyników poprzedniego spisu ze względu m.in. na tempo przemian społeczno-gospodarczych; zapewnieniem porównywalności badanych zjawisk; realizacją przyjętych ustaleń międzynarodowych.
Narodowy Spis Powszechny z dnia 8 XII 1970 r oku został przeprowadzony w dwóch terminach: spis budynków gospodarczych w indywidualnych gospodarstwach rolnych przeprowadzono łącznie z corocznym spisem rolniczym w czerwcu, a spis ludności, mieszkań i budynków mieszkalnych oraz indywidualnych gospodarstw rolnych przeprowadzono w grudniu. Wyniki spisu opublikowano w 1440 tomach.
Równolegle ze spisem ludności i gospodarstw rolnych sporządzono dokumentację zagospodarowania komunalnego, transportowego, itp. wszystkich jednostek według podziału administracyjnego kraju. Każda miejscowość, każde miasto i każdy powiat otrzymały swoje „fotografie” dotyczące stanu zagospodarowania ich obszaru. Tego wyczynu już nigdy potem nie powtórzono.
Narodowy Spis Powszechny z dnia 7 XII 1978 roku był szóstym w Polsce niepodległej, a czwartym w Polsce Ludowej. Po raz pierwszy zamieszczono informacje przeznaczone dla ludności podając nazwisko rachmistrza i numer jego legitymacji. Określono także dzień i godzinę wizyty rachmistrza, który musiał złożyć zobowiązanie dotyczące zachowania tajemnicy statystycznej. W NSP 1978 zastosowano sprawdzony wcześniej wzór ulotki – listu do mieszkańców.
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z dnia 6 XII 1988 roku był bardzo nowoczesnym, o dużym zakresie informacji, ale realizowany w bardzo trudnych warunkach i ograniczonych nakładach. Formularz mieszkaniowo – ludnościowy miał format i kształt dostosowany do ówczesnych możliwości informatycznych.
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002. W 1999 r. Sejm RP przyjął ustawę o Narodowym Spisie Powszechnym Ludności i Mieszkań 2001 r. Jednak ze względu na kłopoty budżetowe spis zrealizowano o rok później. NSP 2002 został przeprowadzany w dniach 21 maja – 8 czerwca 2002 r. razem z Powszechnym Spisem Rolnym. Obejmował swym zakresem osoby stale zamieszkałe na obszarze Polski, a także osoby przebywające czasowo w Polsce.
Był to pierwszy pełny spis po głębokich przeobrażeniach społeczno-gospodarczych i ustrojowych, jakie miały miejsce w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Zmiany te spowodowały pojawienie się nowych zjawisk, nieznanych wcześniej na taką skalę, m.in.: bezrobocie, bezdomność, imigracja cudzoziemców do Polski oraz nasilenie się krótkookresowych migracji zagranicznych Polaków, a także nowe formy własności mieszkań.
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań z 31 III 2011 roku został realizowany metodą mieszaną; dane uzyskano z systemów informacyjnych administracji publicznej, z samospisu internetowego, wywiadów telefonicznych wspomaganych aplikacją komputerową, prowadzonych przez ankietera statystycznego, z wywiadów prowadzonych przez rachmistrza spisowego i rejestrowanych przez niego na przenośnym urządzeniu elektronicznym. Był to pierwszy spis powszechny ludności i mieszkań realizowany od czasu przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Więcej informacji o spisach jest na stronie: www.spis.gov.pl – poinformował Główny Urząd Statystyczny – Urząd Statystyczny w Gdańsku.
Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021 trwa, w sto lat od pierwszego w II RP takiego poznawania naszego posiadania oraz ustalania ilu nas jest.
Dlaczego notowanie naszych zasobów jest ważne? Chodzi o to, byśmy wiedzieli, czym dysponujemy. To pomaga w zarządzaniu krajem. Wyniki spisu pokazują, gdzie jest duży potencjał czyli w jakich regionach możliwości rozwoju istnieją największe, a które części kraju są najsłabsze i trzeba tam mieszkańcom pomagać. Liczenie ludności oraz spisywanie stanu posiadania, ilości zasobów, bogactw, odbywa się na świecie od starożytności.
Źródła ilustracji: Główny Urząd Statystyczny – Urząd Statystyczny w Gdańsku.
Kazimierz Netka
Czytaj również na portalu: Pulsarowy.pl