Leśnicy chcą być koordynatorami zagospodarowania rekreacyjno – wypoczynkowego terenów na styku lasów z innymi obszarami.
Delta Wisły i Wysoczyzna Elbląska stają się wzorcowe dla innych regionów pod względem godzenia interesów gospodarki leśnej i przemysłu czasu wolnego. Tu, na kresach Unii Europejskiej, powstała koncepcja zagospodarowania turystycznego – na przykładzie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko-Żuławskie – obejmującego dużą część delty Wisły i Wysoczyzny Elbląskiej.

Udostępniając w odpowiedni sposób lasy turystom – ocalamy te lasy.

Na mapie powyżej: Obszary chronione i zasięg Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Elbląsko-Żuławskie”. Źródło: Nadleśnictwo Elbląg.

Leśny Kompleks Promocyjny (LKP) Lasy Elbląsko- Żuławskie to niezwykły obszar. Cenny nie tylko dla Polski, ale również dla świata; tu przebiega szlak wędrówek ptaków, lecących zza Uralu do cieplejszych krajów jesienią, a wiosną wracających tą trasą Syberię. Dlatego, ów LKP zasługuje na specjalne traktowanie. Tym bardzoej, że w jego granicach jest nie tylko delta Wisły. Tu znajduje się początek (albo koniec) unikatowego na skalę świata obiektu: Kanału Elbląskiego z jeziorem Druzno na swej trasie.

Na zdjęciu: Jerzy Krefft – naczelnik Wydziału Organizacji i Kadr Regionalnej Dyrekcji lasów Państwowych w Gdańsku, moderujacy konferencję. Fot. Kazimierz Netka.

Unikatowy Leśny Kompleks Promocyjny Lasy Elbląsko- Żuławskie przyciąga więc uwagę naukowców, reprezentantów biznesu turystycznego. Samorządowców. Efektem dotychczasowych ich prac jest dokument pt. „Koncepcja rozwoju turystyki i rekreacji w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie” – opracowana przez gdyński Oddział Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej. – Koncepcja zagospodarowania turystycznego obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie stała się podstawą do dyskusji na temat kierunków takiego zagospodarowania lasów w całej Polsce – informuje Jacek Leszewski – rzecznik prasowy Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku, w swym artykule „O turystyce na obszarach leśnych podczas konferencji w Elblągu”, opublikowanym na stronie http://www.gdansk.lasy.gov.pl . – Pod patronatem Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych, dr. inż. Konrada Tomaszewskiego i Dyrektora Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie, dr. inż. Janusza Dawidziuka zorganizowano w Elblągu w dniach 20 i 21 września br. ogólnopolska konferencję nt. „Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego obszarów leśnych na przykładzie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie”. Przywołany w tytule konferencji przykład to innowacyjne w skali kraju, uwzględniając obszar nim objęty, opracowanie sporządzone z inicjatywy Nadleśnictwa Elbląg a dotyczące lasów elbląskiego LKP. Jego realizacja, rozłożona w czasie na 20 lat, może być przykładem dla podobnych rozwiązań w całym kraju.
Po unijnym projekcie pt. „Pętla Żuławska – rozwój turystyki wodnej” jest to kolejne przedsięwzięcie mające na celu wzmocnienie gospodarcze delty Wisły. Pieniądze na opracowanie koncepcji pochodziły z Funduszu Leśnego. Wszak turystyka to szansa dla tego regionu; ale jednocześnie trzeba zdać sobie sprawę, że to inwazyjna dyscyplina gospodarki. Nie jest mniej inwazyjna w stosunku do przyrody niż oddziaływanie fabryk na naturę.
Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji. Fot. Kazimierz Netka.

Dzięki lasom można wiele zyskać. Elbląg jest tego przykładem – stał się bardziej rozpoznawalny dla podróżujących samolotami – dzięki temu, że leśnicy posadzili odpowiednie gatunki drzew. Gdy jesienią liście tych drzew zmieniają barwę, uwidacznia się herb Elbląga. Podkreślił to prezydent tego miasta, Witold Wróblewski, witając uczestników ogólnopolskiej konferencji pt. „Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego obszarów leśnych na przykładzie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie”. Wspaniały kompleks lasów „Bażantarnia” w tym mieście stał się terenem międzynarodowych imprez. Tam odbywała się rywalizacja o Puchar Świata w Nordic Walking, a uczestniczyło w nich około 700 osób. Tam też organizowane są biegi przełajowe, na orientację – mówił prezydent Witold Wróblewski.

Na ilustracji: Obszary chronione i zasięg Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Elbląsko-Żuławskie”. Źródło: Nadleśnictwo Elbląg.

Wspomniana „Koncepcja rozwoju turystyki i rekreacji w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie” wskazująca unikatowy sposób połączenia turystyki leśnej z tradycyjną – zrodziła się na kresach Unii Europejskiej. Niezwykły jest ten pomysł również z tego względu, że obejmuje obszar na części dwóch województw: pomorskiego oraz warmińsko – mazurskiego. W granicach tego obszaru są Żuławy, Mierzeja Wiślana, Zalew Wiślany, tereny depresyjne, jezioro Druzno i Wysoczyna Elbląska. Siega też na tak historyczne krainy jak Pomezania, Pogezania, Warmia.
Na zdjęciu: dr inż. Janusz Dawidziuk – dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

– Las pełni wiele funkcji, także rekreacyjno – turystyczną – mówił dr inż. Janusz Dawidziuk – dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Warszawie. – Ta funkcja w ostatnim czasie ma coraz bardziej odczuwalne znaczenie. Niebywały rozwój cywilizacji, środków transportu, spowodował zwiększenie dostępności lasów – dla niemal każdego obywatela; niemal w każdym czasie. Las zderza się z masowością potrzeb rekreacji. W związku z tym istnieje potrzeba kanalizacji ruchu turystycznego. Do lasu jedziemy po wypoczynek, szukamy w nim spokoju ciszy, harmonii – jaką może zapewnić nam ekosystem leśny. Z drugiej strony – takim masowym napływem do lasu ludzie wnoszą do niego cywilizację techniczną, która kłóci się z istotą lasu. W tym kontekście pojawia się potrzeba kanalizacji ruchu turystycznego – po to, by uszanować naturalną cechę ekosystemu leśnego, jaką jest cisza, spokój, harmonia, dające nam wytchnienie, wypoczynek, możliwość relaksu.
Masowy napływ osób do lasu przebiega na tle toczącego się sporu na temat: jakim ten las ma być. Lansowana jest teza, że wszystkie istoty w ekosystemie leśnym mają jednakowe prawa, w tym człowiek na równi z kornikiem drukarzem, czego dowodem jest spór o Puszczę Białowieską – powiedział dyrektor Janusz Dawidziuk.
Spór ten zapewne będzie się toczył jeszcze długo; prawdopodobnie nigdy się nie skończy. O lasy trzeba jednak dbać; tak się o te zasoby troszczyć, by mogły one być wielostronnie wykorzystywane, pełnić różne funkcje. Spór o postępowanie z lasami toczy się nie tylko odnośnie Puszczy Białowieskiej. Wiele dyskusji jest też na temat gospodarowania w lasach Trójmiasta. Lasy te, są gospodarczo wykorzystywane, ale sposób tej gospodarki wzbudza u niektórych osób wiele wątpliwości. Jednak nie widać równie silnego przeciwstawiania się tych samych osób przypadkom dewastacji trójmiejskich lasów np. przez kopalnie bursztynu, użytkowników quadów, osoby puszczające luzem w lasach groźne psy. Dlatego, wszelkie prace nad sposobami ochrony lasów z jednoczesnym udostępnianiem ich turystyce, mają olbrzymie znaczenie. Takim ważnym krokiem ku normalizacji tej sytuacji, może być wspomniana już koncepcja zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego dla obszaru Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko-Żuławskie, opracowana przesz Biuro Urządzania lasu i Geodezji Leśnej oddział w Gdyni – na zlecenie Nadleśnictwa Elbląg znajdującego się w strukturze organizacyjnej Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku.
Jak powstawała ta koncepcja – można było się dowiedzieć podczas wspomnianej już ogólnopolskiej konferencji w Elblągu, 20 września 2016 roku. Moderatorem był Jerzy Krefft – naczelnik Wydziału Organizacji i Kadr Regionalnej Dyrekcji lasów Państwowych w Gdańsku.
Na zdjęciu: dr inż. Adam Kwiatkowski – dyrektor regionalny lasów państwowych w Gdańsku. Fot. Kazimierz Netka.

– Jest mi niezmiernie miło gościć samorządowców, organizacje zajmujące się turystyką oraz inne zainteresowane osoby – mówił dr inż. Adam Kwiatkowski – dyrektor regionalny lasów państwowych w Gdańsku, witając uczestników konferencji. – To świadczy, że temat zagospodarowania turystycznego jest bardzo ważny. Turystyka w lasach jest częścią gospodarki leśnej i dla nas bardzo istotna. Turystyka służy rozwojowi regionu, ale nie może ona zakłócić wartości przyrodniczych, które są jednymi z największych atrakcji turystycznych. Las jest uzupełnieniem bardzo atrakcyjnych miejsc. Na przykład nadmorskie plaże, przy autostradach, czy 10-piętrowych hotelach nie byłyby tak wspaniałe. Lasy sprawiają, że nasze plaże są o wiele bardziej wartościowe. Wspólnie stworzyliśmy koncepcję godzenia tych interesów, mam nadzieję że ta koncepcja rozejdzie się po kraju jako dobry przykład, godny naśladowania i przyniesie zamierzone efekty.
Na zdjęciu: Mariusz Potoczny, nadleśniczy Nadleśnictwa Elbląg. Fot. Kazimierz Netka.

– Temat mojego wystąpienia jest trochę prowokujący – mówił Mariusz Potoczny, nadleśniczy Nadleśnictwa Elbląg, który wygłosił wykład pt. „Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego – zbędna czy konieczna”. – Postanowiłem nie odpowiadać na te pytania osobiście, bo odpowiedź byłaby zbyt subiektywna. Analizę problemu zaczęto w 2010 roku. Rozmawialiśmy wówczas, jak pogodzić zagospodarowanie rekreacyjno – turystyczne w lasach z turystyką poza obszarami leśnymi. W trakcie konsultacji z samorządami, organizacjami, instytucjami zgłaszano wnioski, m.in. że potrzebny jest ktoś, kto mógłby postawić się w roli koordynatora. Mimo że jest to duże wyzwanie, to w przyszłości będziemy się starać podjąć taka inicjatywę i spróbować temu wyzwaniu sprostać – powiedział nadleśniczy Mariusz Potoczny. Dodał, że zachętą do opracowania „Koncepcji ….” była wyjątkowość terenów objętych administracyjnym zasięgiem nadleśnictwa oraz powstanie w grudniu 2011 roku Leśnego Kompleksu Promocyjnego. Pan nadleśniczy zaproponował, by rozważyć powołanie klastra turystycznego.
Na zdjęciu: Arkadiusz Kukliński – dyrektor Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej w Gdyni. Fot. Kazimierz Netka.

Ze szczegółami tworzenia opracowania zapoznał uczestników konferencji Arkadiusz Kukliński – dyrektor gdyńskiego oddziału Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL). Pan dyrektor poinformował m.in., że jednym z rezultatów projektu było stworzenie strony internetowej funkcjonującej pod adresem elblag.turystyka.lasy.gov.pl .
Celem tej strony internetowej jest informowanie odbiorców o zrealizowanym projekcie, prezentacja jego wyników, udostępnianie bazy danych obiektów opisanych w trakcie realizacji projektu w formie mapy interaktywnej oraz obsługa kodów QR. Podstawowymi założeniami jej funkcjonowania są: łatwość nawigacji, łatwość zamieszczania nowych treści (aktualności), umieszczenie treści w intuicyjnej i przejrzystej hierarchii oraz przejrzystość informacji na stronie, a także zoptymalizowanie jej pod kątem urządzeń mobilnych (m.in. ze względu na obsługę kodów QR).
Na ilustracji: Jeden ze slajdów z prezentacji, która przedstawił Arkadiusz Kukliński – dyrektor gdyńskiego oddziału Biura Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej.

Wykonana na potrzeby projektu ocena przydatności rekreacyjnej obszaru LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie objęła: ocenę walorów środowiska przyrodniczego (zróżnicowania rzeźby terenu, występowania: obszarów leśnych, wód powierzchniowych, form ochrony przyrody, obiektów atrakcyjnych przyrodniczo); ocenę środowiska kulturowego; ocenę walorów krajobrazowych (m.in. typów pokrycia terenu, punktów i otwarć widokowych). W ramach prac nad projektem dokonano również oceny odporności i chłonności rekreacyjnej terenów leśnych, biorąc pod uwagę: typ siedliskowy lasu, roślinność rzeczywistą oraz uzupełniająco – kryterium rzeźby terenu – spadki i deniwelacje.
Oto inne efekty: wykonanie inwentaryzacji istniejącej infrastruktury turystycznej; przeprowadzenie badań natężenia ruchu i potrzeb turystów; wykonanie analizy i oceny danych dotyczących środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz zagospodarowania przestrzennego z punktu widzenia możliwości rozwoju turystyki; zarekomendowanie modelu zarządzania rozwojem turystyki na obszarze LKP; wskazanie optymalnych lokalizacji wiodących form turystyki i rekreacji; wskazanie obszarów, na których możliwy jest rozwój nowego zagospodarowania turystycznego; wskazanie obszarów i obiektów, w obrębie których konieczne jest ograniczenie lub likwidacja ruchu turystycznego; wskazanie tras turystycznych niezbędnych do wytyczenia poza lasami, w celu uzyskania spójności przestrzennej tych tras; opracowanie wytycznych dla dokumentów z zakresu planowania przestrzennego; opracowanie strony internetowej pełniącej rolę informacji turystycznej o regionie – mówił Arkadiusz Kukliński, dyrektor gdyńskiego oddziału BULiGL.
Na zdjęciu: Zegar słoneczny w Elblągu. Fot. Kazimierz Netka.

Misją turystyki w LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie jest tworzenie dla odwiedzających gości z kraju i zagranicy oraz mieszkańców regionu atrakcyjnych możliwości rekreacji w środowisku wyróżniającym się zasobami przyrodniczymi, kulturowymi oraz tradycyjnymi i współczesnymi wartościami, przy uwzględnieniu polityki zrównoważonego rozwoju oraz aspiracji i dążeń społeczności lokalnych do poprawy jakości życia. Cele strategiczne to m.in.: zwiększenie efektywności zrównoważonego wykorzystania potencjału przyrodniczego, kulturowego i społecznego LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie przez rozwój turystyki krajowej i zagranicznej, skutkujące lokalnym rozwojem gospodarczym oraz wzrostem poziomu życia mieszkańców regionu. Na podstawie wskazanych w projekcie pól strategicznych wyróżniono następujące priorytety: rozwój regionalnych i markowych produktów turystycznych; rozwój walorów turystycznych; troska o jakość przestrzeni i rozwój infrastruktury turystycznej; rozwój regionalnego marketingu turystycznego; rozwój aktywności społecznej i kadr; rozwój branżowych struktur organizacyjnych.
Na zdjęciu: Widok z Zalewu Wiślanego na Wysoczyznę Elbląską. Na Zalewie: statek wykonujący prace hydrotechniczne. Fot. Kazimierz Netka.

Oto niektóre zaplanowane działania. W miejscowości Weklice (położonej na terenie gminy wiejskiej Elbląg) o licznych walorach kulturowych i krajobrazowych obejmujących cmentarzysko kultury wielbarskiej z okresu wpływów rzymskich, zlokalizowane na przebiegu „Bursztynowego Szlaku”, a także ślady grodzisk na skłonie Wysoczyzny Elbląskiej, wyznaczono ścieżkę tematyczną „Śladami Pradziejów” o długości 3,5 km, z wieżą widokową oraz punktami i tablicami informacyjnymi. Trasa ta łączyć ma parking oraz planowane miejsce odpoczynku z największym grodziskiem – Dużą Górą Zamkową, usytuowanym w trudnodostępnym terenie leśnym. Przewidziano wstępnie 6 tablic edukacyjnych dotyczących: Grodziska Duża Góra Zamkowa; sztucznego progu – wodospadu; cmentarzyska i osady kultury wielbarskiej; Grodziska Cyplowate; czynników decydujących o wyborze lokalizacji grodzisk (ukształtowanie terenu, cieki i tereny bagienne); Grodziska Wyżynnego.
Na zdjęciu: Pałac w Kadynach. Fot. Kazimierz Netka.

W strefie Kadyny – Cegielnia – obejmującej położone wśród terenów leśnych stare wyrobisko w Kadynach, planowane jest stworzenie ścieżki tematycznej związanej z tradycją eksploatacji iłów elbląskich i przemysłem ceramiki budowlanej i artystycznej (majolika); urządzenie ekstremalnego parku MTB z torem przeszkód dla rowerów górskich w zachodniej części wyrobiska cegielni i połączenie go z istniejącym szlakiem rowerowym Kadyny. Planowane jest zagospodarowanie pozostałej części wyrobiska jako obiektu geoturystycznego, krajobrazowego i jednocześnie umożliwiającego pobór surowca do pokazowego i szkoleniowego wytwarzania przedmiotów ceramicznych. Zagospodarowanie uzupełniające –to planowane miejsce odpoczynku (potencjalnie także biwakowe/rekreacyjne z grillem i zadaszeniem), a także punkt widokowy.
Wdrażanie projektu ma przebiegać zgodnie z uchwałą, którą w czerwcu 2016 r. przyjęła Rada LKP. Uchwała ta przewiduje podjęcie współpracy z samorządami lokalnymi na polu urzeczywistnienia projektów i wskazań zawartych w „Koncepcji”. Dokumentem wdrażającym wskazania przedmiotowej Koncepcji jest „Program działań w zakresie rozwoju turystyki na terenie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie na lata 2017 – 2036”. Zaleceniem Rady LKP jest uwzględnienie wyartykułowanych w opracowaniu działań w ramach Planu Urządzenia Lasu, a także wprowadzenie uchwałami Rad Gmin „Koncepcji” jako pomocniczego dokumentu planistycznego dla samorządów. Wymagane jest wypracowanie sprawnego sposobu współpracy z samorządami przy całościowej realizacji poszczególnych przedsięwzięć zaplanowanych w ramach niniejszego Projektu. Więcej wiadomości jest na stronie internetowej projektu pod adresem http://elblag.turystyka.lasy.gov.pl/ .
Na zdjęciu: dr Henryk Horbaczewski z Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej. Fot. Kazimierz Netka.

Koncepcja zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego obszarów leśnych na przykładzie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie spotkała się z dużym uznaniem naukowców. Dr Henryk Horbaczewski z Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej, członek Rady Społeczno-Naukowej LKP podkreślił, że opracowanie może służyć jako podstawa działania w tej sferze dla niemal wszystkich podmiotów, którym nie są obce problemy gospodarczego rozwoju turystyki, organizacji społecznych jak i dla zwykłych ludzi z inicjatywą. Musi ono trafić do wszystkich gremiów samorządowych i tam przybrać formę lokalnych uchwał i lokalnych programów. Tylko wówczas będzie ono miało sens i przyniesie właściwy efekt – przekonywał dr Henryk Horbaczewski, przypominając, że trwają przygotowania do budowy kanału dla statków morskich w poprzek mierzei Wiślanej. Ten kanał może mieć olbrzymie znaczenie dla ożywienia gospodarczego zalewu Wiślanego, portu w Elblągu, a także mniejszych miejscowości znajdujących się nad Zalewem Wiślanym. Elbląg ze swym zapleczem może stać się cennym partnerem dla Gdańska.

Na zdjęciu: Prof. Mariusz Kistowski z Uniwersytetu Gdańskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Prof. dr hab. Mariusz Kistowski, kierownik katedry Geografii Fizycznej i Kształtowania Środowiska Uniwersytetu Gdańskiego, zwrócił uwagę, m.in. że generalny dylemat sporządzania strategii (programu) rozwoju turystyki dla leśnych kompleksów promocyjnych, brzmi: czy program powinien być sporządzany dla całego obszaru administracyjnego nadleśnictw obejmujących LKP, czy też powinien dotyczyć gruntów leśnych i ich sąsiedztwa (np. do 500 m)? Zróżnicowanie LKP (m.in. pod względem lesistości) powoduje, że nie można dać jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie. Nie ulega wątpliwości, że program musi uwzględniać atrakcje, zagospodarowanie i ruch turystyczny poza lasami, tym bardziej że – szczególnie zagospodarowanie – jest w większości poza nimi. W wielu przypadkach dostępność turystyczna lasów zależy od czynników zlokalizowanych poza lasami – podkreślał prof. Mariusz Kistowski.
Na zdjęciu: Widok ze statku na rzece Elbląg – na Żuławy. Fot. Kazimierz Netka.

Przedmiotem dyskusji powinna być tematyczna i przestrzenna szczegółowość uwzględnienia terenów położonych dalej od lasów – dodał profesor. – Wydaje się, że Lasy Państwowe nie powinny być podstawową jednostką koordynującą zarządzanie (organizację) turystyką w całym LKP – poza wyjątkami – gdy turystyka w lasach dominuje w LKP. Szczególnie ważne wydaje się ujednolicenie pojęć i ustalenie zakresu inwentaryzowanych elementów w zakresie zagospodarowania i walorów turystycznego. Konieczne jest określenie precyzyjnej listy typów obiektów noclegowych i gastronomicznych (klasyfikacje GUS i inne często nie uwzględniają niektórych obiektów, np. apartamentowców; dyskusji wymagają np. kryteria wyboru obiektów gastronomicznych: czy ciągłość funkcjonowania, ilość miejsc, powierzchnia obiektu?). Konieczne jest precyzyjne zdefiniowanie zakresu wzajemnie rozłącznych typów atrakcji przyrodniczych i kulturowych, (należy rozstrzygnąć, czy kategorie ochronności tych walorów będą stanowić kryterium ich podziału na kolejne grupy, czy też będą stanowić element ich opisu – kwestia stosunku turystów do ich ochrony). Trzeba ustalić relacje między pojęciami „atrakcje” i „zagospodarowanie turystyczne” (zagospodarowania może stanowić również atrakcję turystyczną, należy więc rozstrzygnąć, do której grupy zostaną zaliczone określone elementy).
Na zdjęciu: Prof. Mariusz Kistowski z Uniwersytetu Gdańskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Przed przystąpieniem do diagnozowania w etapie II – na podstawie prac terenowych – a w szczególności do oceny różnych aspektów na podstawie zebranych danych. niezbędne jest ustalenie typu pola podstawowego oceny poza lasami (w lasach stanowią je pododdziały); jednostki te powinny przynajmniej nawiązywać szczegółowością do wydzieleń leśnych.
Dla większości ocen – szczególnie elementów przyrodniczych, najdogodniejszymi jednostkami są geokompleksy (np. typy terenu) albo mikroregiony fizycznogeograficzne, wydzielane na podstawie rzeźby i pokrycia terenu. Ze względu na bardzo szeroki zakres możliwych do realizacji form turystyki i wypoczynku, konieczny jest wybór względnie ograniczonej listy tych form, które są lub mogą być najpowszechniej realizowane na analizowanym obszarze (nie jest możliwa ocena chłonności, pojemności czy przydatności turystycznej dla wszystkich tych form); wybór ten powinien zostać dokonany na podstawie diagnozy z etapu I, znajomości obszaru, doświadczeń autorów z wcześniejszych prac prowadzonych w podobnych obszarach.
Konieczne jest precyzyjne formułowanie celów oceny i jej wyników, szczególnie jednoznaczne ich przypisanie przestrzenne. Ze względu na bardzo zróżnicowany sposób realizacji wypoczynku (nawet w przypadku zbliżonych form) i bardzo szeroki zakres form zagospodarowania turystycznego, od precyzyjnego określania wyników analiz zależy sposób ich zrozumienia przez odbiorców. Przykładowo: wskazując fragment gruntów leśnych jako możliwy do przeznaczenia pod zagospodarowanie (infrastrukturę) turystyczną, należy określić, jaki rodzaj zagospodarowania jest w jego obrębie możliwy do realizacji (mogą to być zarówno drobne urządzenia rekreacyjne, jak i kilkukondygnacyjna zabudowa hotelowa).
Na zdjęciu: Dron wykorzystywany nad Zalewem Wislanym. Fot. Kazimierz Netka.

W trakcie prac terenowych, na II etapie diagnozowania, szczególnie trudne jest wykonanie: pełnej inwentaryzacji szlaków turystycznych, ze względu na duży chaos w ich wyznaczaniu, złe oznakowanie przebiegu, nakładanie się różnych typów szlaków – uporządkowanie sieci szlaków należy do jednych z ważniejszych zadań programu, a w terenie ich prze-bieg powinien być skontrolowany w całości, a nie tylko w węzłach.
Niezbędne wydaje się wskazanie/opracowanie najlepszej metody wiarygodnego szacowania liczby udzielonych noclegów; pełnej inwentaryzacji poziomu wykorzystania biletowanych lub rejestrowanych atrakcji turystycznych lub elementów zagospodarowania (z podobnych jak w/w powodów); badań rozkładu przestrzennego strumieni turystów w mikro- i mezoskali (problem wyboru i dostępności materiałów źródłowych).
Na zdjęciu: Jeden z zabytkowych domów w Kadynach. Fot. Kazimierz Netka.

W trakcie realizacji etapu III – operacyjnego – należy zwrócić szczególną uwagę na zastosowanie: powszechnie znanych i wykorzystywanych metod aktywnego planowania strategicznego (MAPS) (z udziałem interesariuszy), w tym sporządzenie analizy SWOT poprzedzającej planowanie. Trzeba dokonać analizy modelu zarządzania LKP przy zastosowaniu metod ekonomicznych, w powiązaniu z informatycznymi, w tym próbę opracowania graficznego modelu zarządzania wychodzącego od badań powiązań pomiędzy różnymi podmiotami działającymi na polu turystyki i rekreacji – mówił prof. dr hab. Mariusz Kistowski.
Na zdjęciu: Anna Pikus – naczelnik wydziału Edukacji i Udostępniania Lasu w Dyrekcji Generalnej LP w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

Dr inż. Konrad Tomaszewski – dyrektor generalny lasów państwowych w warszawie reprezentowany był przez Annę Pikus – naczelnik wydziału Edukacji i Udostępniania Lasu w Dyrekcji Generalnej LP. Pani naczelnik przedstawiła temat: „Rekreacyjno – turystyczne zagospodarowanie obszarów leśnych – koncepcje, kierunki oraz perspektywy rozwoju”. Zwróciła uwagę, że nie wystarcza już 3xS (sun, sea, sand), ale musimy zaoferować turystom także 3xE (entertainment, excitment, education). Nową ofertą jest np. forest bathing (Shinrin Yoku) – leśne kąpiele. Ważny jest trend wellness pochodzący z Japonii (lata 80. w tym kraju). Coraz częstsza jest potrzeba relaksacji poprzez spacery po lesie w ciszy, a także medytacje i włączenie wszystkich zmysłów w chłonięcie atrakcji.
Na leśnictwo należy patrzeć długoterminowo. Podobnie na turystykę i rekreację leśną. Przewidywane są bowiem nowe zjawiska w Europie Zachodniej. Już wyraźnie dostrzegalne jest starzenie się społeczeństw, ale zachodzą też zmiany etniczne, migracje, następuje wzrost świadomości konsumenckiej, planowanie wypoczynku na ostatnią chwilę; pod uwagę trzeba tez brać wzrost zamożności, wygody, potrzebę dostępności atrakcji; tendencje powrotu do natury, spędzania czasu na wolnym powietrzu. Zauważalna jest zmiana wzorca pracy (większa elastyczność, czasu wolnego); odejście od tradycyjnego modelu rodziny. Jeśli chodzi o zwyczaje Polaków to podróże po kraju odbywamy najczęściej samochodem. Wyobrażenie o idealnych wakacjach dla większości to „zaplanowany wcześniej wyjazd do umiarkowanie popularnego miejsca” (źródło: Lifeforbes.pl).
Na zdjęciu: Ujście rzeki Elbląg do Zalewu Wiślanego. Po lewej, w głębi: Zatoka Elbląska. Fot. Kazimierz Netka.

Według „Raportu z badań krajowego rynku turystycznego” wypoczywamy w mało aktywny sposób, w gronie bliskich osób. 45% z nas to „poszukiwacze relaksu” (plaża, zwiedzanie okolicy, 2 tyg); 25% – „rodzinni wczasowicze”; 19% „odkrywcy” (najczęściej wyprawy zagraniczne); 11% „all inclusive”.
Formy aktywności w lesie to: spacerowanie (72%), jazda rowerem(48%), bieganie (20%), nordic walking (5%) – jak wynika z badania PBS.
Oczekiwania wobec lasów są następujące: wzbogacenie infrastruktury, jasny system oznaczenia tras, zwiększenie poczucia bezpieczeństwa (patrole, monitoring), szczególna dbałość o porządek, naprawy zużytego, zniszczonego sprzętu, wyposażenie w zaplecze sanitarne.
Na zdjęciu: Anna Pikus – naczelnik wydziału Edukacji i Udostępniania Lasu w Dyrekcji Generalnej LP w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

Tymczasem brak kompleksowych danych dot. infrastruktury turystycznej; brak ujednoliconych zasad udostępniania lasu; brak narzędzi do oceny ruchu turystycznego w skali całych LP. Potrzebne są: inwentaryzacja infrastruktury turystycznej; słownik z określonymi atrybutami. Powstała koncepcja „wielkiego szlaku leśnego” – kompleksowa oferta turystyczna LP z uwzględnieniem szlaków turystycznych, ścieżek edukacyjnych, obiektów dziedzictwa kulturowego w połączeniu z usługami noclegowymi i gastronomicznymi – mówiła Anna Pikus – naczelnik wydziału Edukacji i Udostępniania Lasu w Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.
Na zdjęciu: Dr hab. inż. Emilia Janeczko z Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

Dr hab. inż. Emilia Janeczko z Wydziału Leśnego SGGW w Warszawie przedstawiła przykłady udostępniania i zagospodarowania turystycznego lasu w wybranych krajach europejskich.
Pod względem lesistości nasz kraj jest na 8 miejscu w Europie. Jednak, jeśli chodzi o powierzchnię lasu przypadającą na osobę, już tak nie jest. Na jednego obywatela mamy zaledwie 0,2 ha lasu. To nam daje 24 miejsce w Europie. Naszymi lasami powinniśmy więc gospodarować oszczędnie. Nie o to chodzi, by zbudować w nich kolejny parking. Wszelkie inwestycje powinny być planowane w sposób przemyślany, poprzedzone zastanawianiem się, co zamierzamy ludziom zaoferować.
Przykłady rekreacyjnego zagospodarowania Dzintari Forest Park w Łotwie – powierzchnia: 13 ha, otwarcie: 2008 r., koszt realizacji: 4,1 mln Euro. Ścieżka w koronach drzew w Oniksztach na Litwie p długość: 300 m, otwarcie: 2015 r., koszt realizacji: wsparcie unijne 2,5 mln Euro. Ścieżka w koronach drzew w Lipnie nad Wełtawą w Czchach – długość: 675 m otwarcie: 2012 r. koszt realizacji: 60 mln koron
Podobna ścieżka planowana jest w Marszewie w Gdyni, w Nadleśnictwie Gdańsk.
Na zdjęciu: Marta Chełkowska – dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Fot. Kazimierz Netka.

O znaczeniu lasów dla przemysłu czasu wolnego w Pomorskiem, w delcie Wisły mówiła Marta Chełkowska – dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, prezes Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Przypomniała o zrealizowaniu projektu „Pętla Żuławska”, obejmującego znaczną część obszaru, ujętego w Koncepcji zagospodarowania rekreacyjno – turystycznego obszarów leśnych na przykładzie LKP Lasy Elbląsko-Żuławskie. Pani dyrektor przypomniała o regule 3 „E”: Education – Entertainment – Emotion. Powiedziała, że zachodzą zmiany behawioralne. Nastaje moda na zdrowy i aktywny tryb życia. Wzrasta świadomość potrzeb, zorientowanie na jakość. Rośnie popyt na usługi luksusowe. Trzeba rozpoznać potrzeby pokolenia „Z”, które „urodziło się” ze smartfonem w ręku. Trzeba mieć na uwadze to, że może pojawić się nowy odbiorca ofert. Coś, co kiedyś wydawało się ludziom niemożliwe, teraz jest dla nich dostępne. Turystyka współczesna to poszukiwanie emocji, spełnianie marzeń, odkrywanie, przezywanie przygód.
Na zdjęciu: Marta Chełkowska – dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Pani dyrektor Marta Chełkowska wskazywała też metody promocji. Duże znaczenie mają wizyty studyjne. Jest to jedno z najefektywniejszych narzędzi marketingowych. W roku 2015 w Pomorskiem były 42 wizyty studyjne (122 dziennikarzy, 91 touroperatorów, 20 ekip telewizyjnych). Spodziewany ekwiwalent medialny szacowany jest na 5 mln PLN, a zasięg oddziaływania nawet do kilkunastu milionów odbiorców. Każda wizyta to cenny przekaz idący w świat. Bezpośrednia relacja dziennikarza to nie tylko budowanie świadomości, ale i uwiarygodnienie przekazu marketingowego prowadzonego przez region.
Na zdjęciu: Marta Chełkowska – dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego. Fot. Kazimierz Netka.

Najbliższą, ważną okazją do promocji będzie INcoming Poland Gdańsk&Pomorskie Region, w AmberExpo w Gdańsku, 24 – 27 października 2016 roku. Przewiduje się udział w tych targach – spotkaniach reprezentantów przemysłu czasu wolnego – około 40 touroperatorów zagranicznych z ponad 10 rynków zagranicznych i kilkudziesięciu krajowych tour operatorów. Dywersyfikacja rynków jest następująca: Niemcy i Austria – turystyka kulturowa, wypoczynkowa, medyczna, city break; Włochy – turystyka wypoczynkowa, city break; Wielka Brytania – golf, city break; Ukraina – turystyka medyczna, kulturowa; Skandynawia – city break, golf, spa&wellness; Japonia – turystyka kulturowa, UNESCO – tu znaczenie ma np. Zamek w Malborku, tuż przy granicy Leśnego Kompleksu Promocyjnego Lasy Elbląsko-Żuławskie – mówiła Marta Chełkowska – dyrektor Departamentu Turystyki i Promocji Urzędu Marszałkowskiego Województwa pomorskiego, prezes Pomorskiej Regionalnej Organizacji Turystycznej. Istotny jest też Kanał Elbląski, mogący znaleźć się na Liście UNESCO.
Na zdjęciu: Dr inż. Małgorzata Woźnicka ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

Podczas konferencji nie zapomniano o osobach z niepełnosprawnościami. O zasadach, możliwościach udostępniania im lasów mówiła dr inż. Małgorzata Woźnicka ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego (SGGW) w Warszawie. Wraz z obserwowanym zarówno w kraju jak i w Europie zjawiskiem starzenia się społeczeństwa istnieje konieczność projektowania przestrzeni rekreacyjnej wolnej od barier architektoniczno – terenowych – podkreśliła. Wzrost znaczenia pozaprodukcyjnych, głównie społecznych funkcji lasu powoduje, że obszary leśne w coraz większym stopniu powinny być dostosowane do wypoczynku osób z różnymi rodzajami niepełnosprawności. Zagospodarowanie rekreacyjne lasu wymaga respektowania zasad ergonomii i przyjęcia rozwiązań charakteryzujących się znaczną funkcjonalnością przestrzeni. Ta koncepcja doskonale pasuje do hasła tegorocznego Światowego Dnia Turystyki: „Turystyka dla wszystkich – wspieranie powszechnej dostępności” – (Tourism for All – promotion universal accessibility).
Na zdjęciu: Jolanta Śledzińska, sekretarz ZG PTTK w Warszawie. Fot. Kazimierz Netka.

Jolanta Śledzińska, sekretarz ZG PTTK w Warszawie ds. promocji i kontaktów zewnętrznych przedstawiła historię powstawania szlaków turystycznych na ziemiach polskich i systemu ich oznakowania, który, w prawie niezmienionej formie, funkcjonuje u nas od 1935 roku. Przez najatrakcyjniejsze tereny Polski przebiega 77 tys. km oznaczonych przez Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze szlaków pieszych (nizinnych i górskich), rowerowych, narciarskich, wodnych i konnych, w tym transeuropejskie szlaki piesze i rowerowe, nad którymi opiekę także sprawuje PTTK.
Szlak kulturowy to szlak tematyczny, posiadający jako swój punkt ogniskujący walor kulturowy lub element dziedzictwa kulturowego, przy czym kluczową rolę odgrywają w nim atrakcje o charakterze kulturowym – powiedziała pani Jolanta Śledzińska, sekretarz ZG PTTK. Szlak kulturowy to wytyczony i oznakowany szlak materialny, łączący obiekty i miejsca wybrane według ustalonego kryterium tematyzacji, będące unikatowym i reprezentatywnym przykładem ilustrującym szeroko pojęty dorobek kulturowy danego regionu, społeczności, grupy etnicznej, mniejszości narodowej czy narodu. Poprzez prezentację dziedzictwa materialnego szlak powinien umożliwiać poznanie i popularyzować dziedzictwo niematerialne, traktując oba te obszary jako nierozerwalną całość.
Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji podczas rejsu po rzece Elbląg. Fot. Kazimierz Netka.

Szlak przyrodniczy to szlak tematyczny, w którym główną przesłanką do utworzenia jest element dziedzictwa przyrodniczego (walor, atrakcja) oraz optymalnie zaprojektowane elementy infrastruktury. Szlak turystyki aktywnej i specjalistycznej to szlak, w którym sposób jego pokonywania i forma realizowanej na nim aktywności turystycznej są nadrzędne lub równorzędne w stosunku do walorów i atrakcji, które na nim występują.
Ścieżka dydaktyczna (edukacyjna) to szlak pieszy wytyczony w taki sposób, aby na jego trasie znalazło się jak najwięcej obiektów przyrodniczych, czasem też zabytków architektury czy techniki. Charakteryzuje się, oprócz innego oznakowania, niż tradycyjne szlaki piesze, położeniem szczególnego nacisku na walor edukacyjny poprzez rozmieszczenie na szlaku tablic informacyjnych (stanowiska edukacyjne), wskazujących interesujące obiekty, a także wyjaśniających zjawiska i procesy przyrodnicze lub antropogeniczne, które doprowadziły do ich powstania. Ścieżki dydaktyczne najczęściej poświęcone są jednemu tematowi przewodniemu – wynika z prezentacji, którą przedstawiła Jolanta Śledzińska, sekretarz ZG PTTK.
Ewelina Sobańska z Nadleśnictwa Gdańsk omówiła dotychczasowe wyniki badań ruchu turystycznego, prowadzonych od jesieni 2015 r. wraz z wiedeńskim  uniwersytetem  BOKU (Uniwersität fűr Bodenkultur) w lasach Trójmiasta. Pani Ewelina Sobańska przypomniała, że Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych zleciła naukowcom z wiedeńskiego uniwersytetu BOKU temat badawczy: pt. „Opracowanie mierników i narzędzi pomiaru efektywności wykorzystania obiektów turystycznych Lasów Państwowych”.
Wspólnie z wiedeńskim uniwersytetem BOKU oraz w partnerstwie z TPK – Trójmiejskim Parkiem Krajobrazowym Nadleśnictwo Gdańsk rozpoczęło badania naukowe nad ruchem rekreacyjnym. Poznanie wielkości ruchu turystycznego/rekreacyjnego oraz jego specyfiki jest podstawą dla efektywnego zarządzania obszarami leśnymi. Z dotychczasowych badań widać, że w jesienne weekendy natężenie ruchu na leśnych szlakach turystycznych w rejonie Trójmiasta osiąga poziom 600 – 800 osoboprzejść dziennie. W okresie wiosennym natężenie ruchu rekreacyjnego jest dwukrotnie większe. W najbardziej popularnych rejonach TPK, takich jak np. Dolina Radości, dzienne natężenie nierzadko przekracza 1000 osób, a suma przejść na godzinę oscyluje w okolicach 200 osób.
Metodyka tych badań: automatyczny pomiar natężenia ruchu rekreacyjnego (soczewka czujnika, czuła na promieniowanie podczerwone wysyłane przez ludzkie ciało, wykrywa każdą przechodzącą osobę); pomiar ręczny (liczenie ręczne) natężenia ruchu rekreacyjnego; badanie ankietowe, wywiad bezpośredni; dokumentacja trasy wycieczki za pomocą urządzeń GPS; dokumentacja trasy wycieczki na podkładzie kartograficznym.
Z tych liczeń wynika m.in, że wśród korzystających z lasu w Trójmieście i okolicach 66 procent to mężczyźni. Najczęściej odwiedzają las rowerzyści – 40 procent; piesi – 40 proc., biegający – 7 proc., miłośnicy nordic walkingu – 4 procent. Bez smyczy puszczanych jest 31 procent psów.
Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji. Fot. Kazimierz Netka.

W konferencji w Elblągu 20 września 2016 roku uczestniczyli także reprezentanci województwa warmińsko – mazurskiego, a także regionalnych dyrekcji ochrony środowiska, w Olsztynie – Beata Woźniak i w Gdańsku – Paweł Stępniewski – zastępca dyrektora RDOŚ w Gdańsku.
Niespodzianką dla uczestników konferencji był recital fortepianowy Marty Osowskiej-Utrysko, podczas którego zebrani wysłuchali m.in. poloneza A-dur  Fryderyka Chopina.
Z koncepcji duże pożytki mogą mieć uczelnie turystyczne.
Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji przy Dębie im. Bażyńskiego w Kadynach. Fot. Kazimierz Netka.

– Moje odczucie jest bardzo pozytywne, jeśli chodzi o dokonania nadleśnictwa Elbląg. Opracowana na jego zlecenei Koncepcja, jest czymś nowym; odkrywa nieznane, albo mało znane możliwości rozwoju regionu – ocenia Edmund Matowski – prodziekan ds. kształcenia i organizacji pracy Wyższej Szkoły Turystyki i Hotelarstwa w Gdańsku. – Badania zostały przeprowadzone bardzo solidnie. Potwierdzano je przy wykorzystaniu dronów. Pozwalają one wytyczać nowe szlaki turystyczne, a te istniejące bardziej nagłaśniać. Bardzo pozytywne jest nastawienie samorządowców do koncepcji zagospodarowania. Byłem zaskoczony tym, co zobaczyłem podczas sesji terenowej tej konferencji. Widać, że jeszcze mamy sporo atutów dla rozwoju przemysłu turystycznego – powiedział dziekan Edmund Matowski.
Na zdjęciu: Uczestnicy konferencji – przy wieży obserwacyjnej w Lesie Kadyńskim. Fot. Kazimierz Netka.

Uczestnicy konferencji mieli okazję obejrzeć miejsca objęte opracowaniem w ramach koncepcji BULiGL Oddział w Gdyni. Organizatorzy pokazali atrakcje zarówno na styku wody i lądu – na rzece Elbląg, na Zatoce Elbląskiej (rezerwat), na Zalewie Wiślanym, na Wysoczyźnie Elbląskiej – na Warmii. Pokazano również tereny będące elementami europejskiej sieci ekologicznej obszarów chronionych Natura 2000. O walorach opowiadali m.in.: Piotr Zięcik ze Stowarzyszenia Obserwatorów Ptaków Wędrownych „Drapolicz”; Roman Borcowski – zastępca nadleśniczego Nadleśnictwa Elbląg; Włodzimierz Wodzianicki – inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Elbląg, przewodnik turystyczny.
Niektórzy uczestnicy tej podróży odnieśli wrażenie, że o wielu atrakcjach (np. w Kadynach, znanych szerzej głównie z Dębu Baźyńskiego) za mało się mówi. Na uwagę zasługuje np. zespół klasztorny franciszkanów.
Usytuowanie LKP Lasy Elbląsko – Żuławskie w strefie wędrówek ptaków pozwala na rozwiniecie turystyki przyrodniczej – np. dla miłośników obserwowania ptaków.
Kazimierz Netka