Fot. Kazimierz Netka.
Na Jego twórczość duży wpływ miały doświadczenia wojenne, m.in. osadzenie w niemieckich, hitlerowskich obozach koncentracyjnych
Fot. Kazimierz Netka.
Od zaślubin Polski z morzem, od 10 lutego 1920 roku, nad Zatoką Gdańską umacnia się nowa kultura: duchowa, materialna, artystyczna, naukowa, ekonomiczna, gospodarcza. Wykreowali ją ludzie przybywający nad polski Bałtyk z różnych regionów naszego kraju, położonych na wschód, na południe, na południowy zachód od Gdańska. Oni dokonali w tempie niemal błyskawicznym gruntownego wskrzeszenia możliwości rozwojowych drzemiących w owej nadmorskiej ziemi, wcześniej zaniedbanej, niedocenianej: od granicy Wolnego Miasta Gdańska, przez Półwysep Helski, po ujście rzeki Piaśnicy – bo tyle wtedy mieliśmy dostępu do Bałtyku. Ci ludzie (oraz ich potomkowie) stworzyli coś, co można nazwać zupełnie nowym życiem tej części Polski.
Efekty działalności wspomnianych przybyszy nad Zatokę Gdańską oraz twórców tych dzieł ośmieliliśmy się nazwać Cywilizacją Mądrości i Wolności, kształtującą się do dzisiaj i dbającą o rozwój całego województwa pomorskiego, będącą też wzorcem godnym naśladowania na całym globie. Cywilizacja ta ma więc rangę międzynarodową, światową.
Skąd nazwa? Ponieważ ta nowa europejska cywilizacja narodziła się z mądrości oraz z wolności, które nad Bałtyk przywiózł Generał Józef Haller ze swymi Żołnierzami, na zaślubiny Polski z morzem 10 lutego 1920 roku (chociaż symptomy przemian na lepsze dokonanych przez przyjezdnych np. w Gdańsku, zaistniały już wcześniej, bo w II połowie XIX wieku).
Fot. Kazimierz Netka.
Ta Cywilizacja Mądrości i Wolności znacząco poprawiła, już w pierwszych latach po zaślubinach Polski z Bałtykiem, warunki życia np. mieszkańców Pobrzeża Kaszubskiego i Pojezierza Kaszubskiego. Można powiedzieć, że uratowała te społeczności przed wymazaniem z historii, do czego niemal doprowadziły działania zaborców – władz pruskich. Wspomniana Cywilizacja ocaliła kulturę mieszkańców tych ziem. Dała im nowe możliwości życia, podwyższyła standard ich egzystencji, stwarzając nowe, dodatkowe źródła utrzymania. Zbudowawszy szlaki kolejowe, np. ze Swarzewa do Helu wspomniana Cywilizacja uczyniła z Półwyspu Helskiego skarb turystyki. Zbudowała też Gdynię. To był I etap istnienia wspomnianej Cywilizacji Mądrości i Wolności.
Niestety, przyszła II wojna światowa, hitlerowcy zaczęli niszczyć wszystko, co om stanęło na drodze. Pomagały hitlerowcom również osoby, którym Cywilizacja Mądrości i Wolności stworzyła nowe, lepsze warunki życia. Niektórzy mieszkańcy Pobrzeża Kaszubskiego i Pojezierza Kaszubskiego oraz innych części województwa pomorskiego szli do niemieckiej, hitlerowskiej armii z przymusu, z obowiązku, ale też ochotniczo (np. do waffen ss).
Wskutek działań wojennych wiele dokonań Cywilizacji Mądrości i Wolności legło w gruzach, a hitlerowska agresja na Polskę, w tym na Półwysep Helski, na Gdynię, na świat spowodowała duże zmiany nie tylko w województwie pomorskim, ale i gdzie indziej w Europie. Wskutek tego Polacy musieli opuścić swe ziemie na wschodzie, na wschodnich Kresach II Rzeczypospolitej, bo przejmował te województwa Związek Sowiecki, jeszcze kilka lat wcześniej sojusznik Hitlera. Wyjeżdżali stamtąd ludzie najmądrzejsi: Kresowianie – ekspatrianci, którzy od 1945 roku przybywali również nad Zatokę Gdańską wzbogacając swymi intelektami właśnie Cywilizację Mądrości i Wolności – tak zaczął się II etap jej rozwoju, który trwa do dzisiaj, ciągle wspierany przez przyjezdnych, a także przez potomków tych, którzy przybyli nad Zatokę Gdańską w okresie międzywojennym.
Fot. Kazimierz Netka.
Najważniejszym dokonaniem powojennym wspomnianej Cywilizacji była rewitalizacja naszej wolności latem 1980 roku, na Żuławach w Gdańsku – stolicy Żuław Gdańskich i w Tczewie. To, czego tutaj dokonano w 1980 roku (m.in. doprowadzając do utworzenia NSZZ Solidarność np. przez osoby przybyłe z innych stron kraju) i w latach następnych, stało się wzorcem do naśladowania dla innych narodów świata walczących o swą wolność. Dlatego też, wykreowana przez przyjezdnych Cywilizacja Mądrości i Wolności nad Zatoką Gdańską, ma rangę globalną.
Jedną z takich osób, tworzących nową, lepszą rzeczywistość po II wojnie światowej w Gdańsku, jest Kresowianin – powojenny ekspatriant z Ziemi Lwowskiej, prof. Franciszek Duszeńko. On stał się niezwykle ważną osobą dla upamiętnienia bohaterów, walczących z hitleryzmem. Franciszek Duszeńko, przywiózł nad Zatokę Gdańską olbrzymią wiedzę, talent, którymi dzielił się z innymi, do 2008 roku, kiedy zmarł. Gdyby żył, miałby 100 lat. Dlatego, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustanowił 2025 Rokiem Franciszka Duszeńki. Upamiętniają Go również m.in. władze wojewódzkie, władze Gdańska, a także Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. Chlebnickiej 11/12.
Można powiedzieć, że Franciszek Duszeńko to jedna z Pereł Cywilizacji Mądrości i Wolności. Czym się zasłużył? Czego dokonał?
O tym dowiedzieliśmy się 17 grudnia 2025 roku, podczas niezwykłej uroczystości, zorganizowanej przez Wspólnotę Mieszkaniową przy ul. Chlebnickiej 11/12: odsłonięcia pamiątkowej tablicy.
Uroczystość prowadził Iwar Gerlee – przedstawiciel Wspólnoty Mieszkaniowej Chlebnicka 11/12:
Fot. Kazimierz Netka.
– Spotkaliśmy się na uroczystości odsłonięcia tablicy pamiątkowej profesora Franciszka Duszeńki – człowieka wspaniałego, pochodzącego z Kresów Gdańszczanina. Pan profesor, wybitny artysta – rzeźbiarz tworzył właśnie tutaj w tej pracowni, a jego dzieła możemy podziwiać chociażby na wielu pobliskich ulicach Głównego Miasta, a także w wielu miejscach w całej Polsce,
Tablica zostanie odsłonięta z okazji przypadającej w tym roku setnej rocznicy urodzin pana profesora – co także zostało wyeksponowane przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, który rok 2025 ogłosił Rokiem Profesora Franciszka Duszeńki.
Fot. Kazimierz Netka.
W imieniu organizatora, czyli wspólnoty Mieszkaniowej Chlebnica 11/12 bardzo gorąco powitani zostali wszyscy przybyli, w tym zwłaszcza: Władysław Zawistowski – dyrektor Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego; Dorota Raczkowska – zastępczyni dyrektora Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury; profesor Tomasz Sobisz – dziekan Wydziału Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych; prof. Małgorzata Jankowska – prorektor ds. nauki, spraw studenckich i doktoranckich Akademii Sztuk Pięknych; dr Kamil Kocurek – dziekan Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych; prof. Robert Kaja, profesor na Wydziale Rzeźby i Intermediów Akademii Sztuk Pięknych; Mateusz Jasik – zastępca dyrektora ds. popularyzacji Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku; Zbigniew Socha – wiceprezes Stowarzyszenia Nasz Gdańsk; Maximilian Kieturakis – radny Miasta Gdańska; Anna Makilla-Puczka – członek zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej Chlebnicka 11/12 – pomysłodawczyni Tablicy; Lilianna Kowalewska – współpracująca i pomagająca w organizacji uroczystości. Pan prowadzący podziękował także Urzędowi Miejskiemu w Gdańsku za ufundowanie Tablicy.
Życiorys profesora Franciszka Duszeńki przedstawił profesor Robert Kaja z Wydziału Rzeźby i Intermediów Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku:
Fot. Kazimierz Netka.
Oto nagranie wypowiedzi podczas uroczystości odsłonięcia tablicy pamiatkowej:
Odsłonięcie Tablica Duszeńko wypowiedzi
Źródło nagrania: Kazimierz Netka.
Odsłonięcia Tablicy dokonali: Władysław Zawistowski – dyrektor Departamentu Kultury Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego; Dorota Raczkowska – zastępczyni dyrektora Biura Prezydenta Gdańska ds. Kultury; Anna Makilla-Puczka – członkini zarządu Wspólnoty Mieszkaniowej Chlebnicka 11/12 – pomysłodawczyni Tablicy.
Fot. Kazimierz Netka.
Szczegółowe wiadomości przekazała nam Marta Formella z Biura Prasowego Urzędu Miejskiego w Gdańsku, przesyłając następującą wiadomość z zaproszeniem na uroczystość:
Odsłonięcie tablicy pamiątkowej upamiętniającej prof. Franciszka Duszeńkę
W środę, 17 grudnia, o godz. 11.00, na budynku przy ul. ul. Chlebnickiej 11/12 odsłonięta zostanie pamiątkowa tablica. W tym domu tworzył Franciszek Duszeńko (1925–2008) rzeźbiarz, rektor Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku, współautor pomników Ofiar Obozu Zagłady w Treblince i Obrońców Wybrzeża na Westerplatte.
Z wnioskiem o upamiętnienie profesora zwrócili się przedstawiciele Wspólnoty Mieszkaniowej przy ul. Chlebnickiej 11/12. (…).
Sejm RP ustanowił rok 2025 Rokiem Franciszka Duszeńki a w tym samym roku jego imię nadano parkowi w Gdańsku. Twórczość artysty została także upamiętniona wydarzeniami artystycznymi, m.in. prawykonaniem dedykowanej mu kompozycji „Viderunt” na carillonie Ratusza Głównego Miasta i wystawą zbiorową „Formowanie Pamięci – Przestrzeń Rozdarcia | Franciszek Duszeńko uczennice i uczniowie” organizowaną przez Gdańską Galerią Miejską we współpracy z Akademią Sztuk Pięknych w Gdańsku.
Biogram
Franciszek Duszeńko (6 IV 1925, Gródek Jagielloński koło Lwowa – 11 IV 2008, Gdańsk) – rzeźbiarz, pedagog, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku, jeden z najwybitniejszych twórców polskiej rzeźby monumentalnej XX wieku.
W latach 1942–1944 studiował w Państwowym Instytucie Sztuk Plastycznych we Lwowie pod kierunkiem Mariana Wnuka. W czasie II wojny światowej był żołnierzem Armii Krajowej (ps. „Gustaw”), a od lipca 1944 do maja 1945 więźniem niemieckich obozów koncentracyjnych Gross-Rosen, Oranienburg i Sachsenhausen. Doświadczenia wojenne miały trwały wpływ na jego późniejszą twórczość.
Fot. Kazimierz Netka.
Po wojnie przebywał m.in. w Warszawie, Zakopanem i Łodzi. Od 1947 kontynuował naukę w Państwowej Wyższej Szkole Przemysłu Artystycznego w Łodzi, a następnie w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Gdańsku, gdzie w 1952 uzyskał dyplom. Z uczelnią tą związał całe swoje życie zawodowe: od 1950 był asystentem, od 1956 docentem, od 1973 profesorem nadzwyczajnym, a od 1990 profesorem zwyczajnym. W latach 1956–2000 prowadził Pracownię Rzeźby, kształcąc kilka pokoleń rzeźbiarzy. W latach 1981–1987 pełnił funkcję rektora ASP w Gdańsku, wybranego w pierwszych wolnych wyborach. Jeszcze do 2001 sprawował opiekę artystyczną nad dyplomantami.
Debiutował w okresie socrealizmu, tworząc prace o zaangażowanej tematyce i tradycyjnej formie. W latach 50. i 60. uczestniczył w renowacji Drogi Królewskiej w Gdańsku, współpracując m.in. przy rzeźbiarskim wystroju kamienic Długiego Targu. Największe znaczenie przyniosły mu jednak realizacje pomnikowe, w których łączył syntetyczne, abstrakcyjne bryły kamienia z ekspresyjną rzeźbą figuratywną. Do najważniejszych należą: Pomnik Pamięci Ofiar Obozu Zagłady w Treblince (1964, we współpracy z Adamem Hauptem i Franciszkiem Strynkiewiczem), Pomnik Obrońców Westerplatte w Gdańsku (1966, z Adamem Hauptem i Henrykiem Kitowskim) oraz Pomnik Artylerzysty Polskiego w Toruniu (1980). Jest także autorem m.in. pomnika Marii Konopnickiej w Gdańsku oraz wybitnych realizacji sakralnych, w tym monumentalnej figury Chrystusa w kościele św. Józefa w Gdyni Leszczynkach.
Fot. Kazimierz Netka.
Jego dzieła znajdują się w zbiorach muzealnych w Polsce i za granicą, m.in. w Muzeach Narodowych w Warszawie i Gdańsku. Przez wiele lat prowadził pracownie rzeźbiarskie na Głównym Mieście w Gdańsku.
Za swoją twórczość i działalność był wielokrotnie nagradzany i odznaczany, m.in. kolejnymi klasami Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Oświęcimskim, Nagrodą Prezydenta Miasta Gdańska oraz Nagrodą im. Brata Alberta. W 2008 pośmiertnie uhonorowano go Medalem Księcia Mściwoja II.
Zmarł 11 kwietnia 2008 r. i został pochowany na cmentarzu Srebrzysko w Gdańsku – napisała Marta Formella z Biura Prasowego Urzędu Miejskiego w Gdańsku.
Fot. Kazimierz Netka.
Dzisiaj w pomieszczeniu, gdzie profesor Franciszek Duszeńko tworzył swe dzieła, projekty, jest pracownia plastyczna. Tutaj sztuki wyobraźni, tworzenia piękna, uczą się dzieci i młodzież.
Kazimierz Netka
Proszę, czytaj również na portalu: Pulsarowy.pl