Na zdjęciu: Wizyta w Puszczy Białowieskiej, przy świerku powalonym przez korniki w kwietniu 2016 roku. Fot. Kazimierz Netka.
Unikatowy, przyrodniczy obszar na granicy Polski z Białorusią będzie jeszcze cenniejszy dla mieszkańców naszego globu
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej sfinansuje w całości projekt pn. „Wykonanie zintegrowanego planu zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska”. Przedsięwzięcie prowadzone przez Instytut Ochrony Środowiska – Państwowy Instytut Badawczy (IOŚ-PIB) będzie trwało do 2023 r. Pozwoli wypracować i przyjąć stabilną strategię rozwoju Puszczy i opieki nad nią; uwzględniającą przy tym głosy, opinie, postulaty i zalecenia wszystkich stron (w tym także wymagania UNESCO) zainteresowanych dobrem i prawidłowym wykorzystaniem zasobów tego unikatowego rezerwuaru przyrody – wynika z informacji, przekazanych przez Wydział Promocji i Komunikacji Społecznej – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz przez Wydział Komunikacji Medialnej, Departament Edukacji i Komunikacji – Ministerstwo Klimatu i Środowiska:
Sporządzenie Planu zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska
Fot. Kazimierz Netka.Dofinansowana inicjatywa będzie miała na celu jak najlepsze administrowanie, ochronę różnorodności biologicznej w Puszczy oraz zachowanie dziedzictwa jej przyrody dla przyszłych pokoleń. Ważnym powodem jej przeprowadzenia to wypełnienie zobowiązania państwa wynikającego z przystąpienia do Konwencji w sprawie ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego z 1972 r.
Minister Michał Kurtyka komentuje inicjatywę: Dofinansowując ten projekt wychodzimy naprzeciw wielu inicjatywom, postulatom, opiniom i wyrazom troski o Puszczę Białowieską wyrażanym przez wiele różnych organizacji, agend rządowych i pozarządowych. Fakt, że projekt będzie realizowany przez IOŚ – PIB, to najlepsza gwarancja opracowania dobrego dokumentu planistycznego, który będzie nie tylko kierunkował ochronę tego polskiego i światowego dziedzictwa przyrody, ale który także pomoże w mądry sposób wykorzystywać efektywnie tzw. usługi ekosystemów puszczy. To jest też miejsce licznie odwiedzane przez turystów i nie można o tym zapomnieć, że także miejsce o wyjątkowych walorach prozdrowotnych. To ważny rezerwuar regulacji i stabilizacji klimatycznej. Puszczę niejako w całości dzielimy z Republiką Białorusi. Dbamy więc o nią wspólnie, a nasza kooperacja jest przykładem dobrej współpracy sąsiedzkiej. Jestem przekonany, że opracowywana w ramach projektu strategia zarządzania będzie brała pod uwagę te zasadnicze i inne zależności z pożytkiem dla nas wszystkich.
W ramach projektu zostanie wykonany zintegrowany plan, który ma określić sposoby zarządzania uwzględniający specyfikę obiektu, jakim jest Puszcza Białowieska, a także nadrzędną zasadę ochrony jej dzikiej przyrody oraz szacunek dla wyjątkowej sieci powiązań w ekosystemach. Zaplanowane działania mają wzmacniać wartości, ze względu na które Puszcza Białowieska została wpisana na listę Światowego Dziedzictwa, jakimi są: wyjątkowy przykład procesów ekologicznych i biologicznych istotnych w ewolucji i rozwoju ekosystemów, zespołów zwierzęcych i roślinnych (kryterium IX) oraz obszar obejmujący siedliska naturalne najbardziej reprezentatywne i najważniejsze dla ochrony in situ różnorodności biologicznej, włączając te, w których występują zagrożone gatunki o wyjątkowej uniwersalnej wartości z punktu widzenia nauki lub ochrony przyrody (kryterium X).
Fot. Kazimierz Netka.
Plan będzie dokumentem, w którym zostaną zapisane uzgodnienia różnych stron w sprawie sposobu zapewnienia właściwej ochrony, konserwacji, wykorzystania i prezentacji obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska. Wykonanie zintegrowanego planu zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska będzie się odbywało z uwzględnieniem przepisów prawa krajowego z zakresu ochrony przyrody i leśnictwa, mających zastosowanie przepisów prawa międzynarodowego (w tym prawa Unii Europejskiej), oraz uwarunkowań społeczno-gospodarczych. Przewidziano również zapewnienie partycypacji społecznej na całym etapie przygotowywania planu poprzez udział różnych grup obywatelskich w szeregu warsztatów i konsultacji społecznych.
– Bardzo się cieszę, że nasz Wydział Ekspertyz i Prac Badawczych pomógł zbudować strukturę dofinansowania projektu, który ma wdrożyć IOŚ-PIB, wspomagając w najbardziej specjalistyczny sposób ochronę fantastycznych białowieskich zasobów przyrody. Co wydaje mi się szczególnie istotne, to zamierzenie zaangażowania w planowanie mieszkańców kilku powiatów woj. podlaskiego, na których jest położona Puszcza, środowisk ekologicznych, urzędników lokalnej i centralnej administracji państwowej, przedstawicieli Białorusi, a także urzędników UNESCO – agendy ONZ. To pozwoli spokojnie projektować i oczekiwać na zyski ekologiczne – podkreśla prof. Maciej Chorowski, prezes NFOŚiGW.
Puszcza Białowieska unikatowym pomnikiem przyrody
Na zdjęciu: Miejsce „mocy” w Puszczy Białowieskiej. Fot. Kazimierz Netka.
Puszcza Białowieska w całości jest transgranicznym obiektem polsko-białoruskim znajdującym się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Miejsca wpisane na Listę stanowią wspólne dobra ludzkości. Wyróżnia je „najwyższa powszechna wartość” uznana w rozumieniu Konwencji UNESCO z 1972 r. (dotyczącej Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Naturalnego). Polska część obszaru Białowieskiego Parku Narodowego została wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa w 1979 r., natomiast białoruska część Puszczy Białowieskiej w 1992 r. jako rozszerzenie wpisu. Obie części Puszczy stanowią jeden obiekt transgraniczny.
Puszcza Białowieska położona na terytorium obu krajów jest rozległą połacią pierwotnego lasu, w którym występują zarówno drzewa iglaste, jak i liściaste. Obszar wpisany na Listę rozciąga się na powierzchni liczącej 141 885 ha. Jest to miejsce unikatowe z punktu widzenia zachowania różnorodności biologicznej. Występuje tu np. najliczniejsza populacja żubra europejskiego, gatunku, który symbolizuje Puszczę. Rosną tu m.in. unikatowe gatunki mchów, paproci, krzewów (także owocowych), ziół, a także niezwykłe kolekcje drzew (w tym 400- letnie dęby, czy 300- letnie świerki).
Miejsca wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa odznaczają się wyjątkową i uniwersalną wartością, która jest prawnie chroniona – na płaszczyźnie państwowej poprzez rozwiązania legislacyjne a na płaszczyźnie międzynarodowej – poprzez przepisy konwencji, wytycznych operacyjnych i decyzji Komitetu Światowego Dziedzictwa. Przystępując do Konwencji UNESCO w sprawie ochrony Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego, każde państwo zobowiązuje się do identyfikacji, ochrony, konserwacji, udostępniania i przekazania przyszłym pokoleniom dziedzictwa kultury i przyrody. Jednym z głównych wyzwań dla tej ochrony jest umiejętne zarządzanie, dlatego każde miejsce światowego dziedzictwa (niezależnie czy są to obiekty pojedyncze, czy np. kompleksy miejskie, bądź przyrodnicze) powinno mieć plan zarządzania. Stworzenie tego typu zintegrowanej koncepcji zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska wpisuje się w powyższą zasadę (będzie także odpowiadać na decyzję Komitetu Światowego Dziedzictwa UNESCO z 43 Sesji w 2019 r. w Baku w sprawie Puszczy Białowieskiej).
Wszyscy dla Puszczy
Generalnym założeniem projektu jest opracowanie samego planu w sposób jak najbardziej transparentny, z dużym zaangażowaniem społecznym. Dlatego w jego ramach planuje się realizację prac polegających między innymi na odpowiednim zidentyfikowaniu zainteresowanych stron – instytucji i osób, które włączają się lub powinny się włączyć w zarządzanie miejscem tego światowego dziedzictwa. Wśród nich znajdą się przedstawiciele miejscowych władz i właściciele terenów znajdujących się w obrębie obiektu oraz w jego „strefach buforowych”, przedstawiciele instytucji rządowych i organizacje pozarządowe i osoby prywatne. Zaangażowanie stron (w tym lokalnej społeczności) będzie odbywało się zarówno poprzez udział w planowanych warsztatach, na których będą wypracowywane i uzgadniane kluczowe kwestie, jak i różnego rodzaju konsultacjach. Spotkania – narady nad projektem planu zarządzania będą odbywały się na każdym etapie jego przygotowania.
Plan zgodny z wymaganiami UNESCO
Koncept będzie zawierał w sobie opis Puszczy z uwzględnieniem m.in. szerszego kontekstu jej funkcjonowania w przeszłości (w tym ukazanie wartości przyrodniczych materialnych i niematerialnych obiektu, z określeniem ich znaczenia z punktu widzenia Światowego Dziedzictwa) oraz analizę, której przedmiotem będzie ochrona, konserwacja, wykorzystanie i zarządzanie, a także sposób jej prezentowania. Przegląd będzie stanowił podstawę prognozowania zadań, a także wskazywał źródła ewentualnych zagrożeń. Kolejnym elementem będzie nakreślenie ogólnej koncepcji ochrony, wraz z konkretyzacją realistycznych celów, wokół których będą koncentrowane działania w perspektywie najbliższych lat, wraz z przyjęciem hierarchii ważności (cele zarządzania). Program działania uwzględniający wykaz prognozowanych zadań, (poprzez które będą wdrażane określone cele), będzie zawierać równocześnie terminy ich realizacji i podział odpowiedzialności za wykonanie.
W ramach realizowanych prac, prowadzony będzie na odpowiednio przygotowanej stronie www beneficjenta, zawieszony pod domeną ios.edu.pl, bieżący kanał komunikacyjny, służący m.in. do zbierania niezbędnych informacji, opinii, organizowania konsultacji społecznych. Będzie on również narzędziem umożliwiającym dotarcie do kluczowych interesariuszy oraz lokalnej społeczności, dzięki czemu cały proces opracowywania Planu zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska stanie się przejrzysty i jak najbardziej transparentny (zgodnie z wymaganiami UNESCO).
Równolegle do powyższych prac będą prowadzone działania komunikacyjne i edukacyjne skierowane do różnych grup wiekowych, społecznych i zawodowych. Podstawowym celem tych działań, będzie między innymi podnoszenie świadomości znaczenia wartości przyrodniczych i kulturowych Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska, a także właściwych form ich wykorzystywania. Główny nacisk zostanie położony na ekspercki i naukowy wymiar projektu, choć komunikacja z odbiorcami będzie utrzymana w tonie bezpośrednim, tak aby przekaz był jak najbardziej zrozumiały i wiarygodny. W trakcie realizacji działań edukacyjnych planuje się poruszać zagadnienia związane zarówno z koniecznością ochrony dzikiej przyrody, ale także ze sposobem zapewnienia jej tego w odpowiedni sposób (poprzez konserwację, właściwe wykorzystanie po prezentację). Przekaz edukacyjny będzie uwzględniał zarówno opinie eksperckie, opracowania naukowe w zakresie ochrony zasobów przyrodniczych i różnorodności biologicznej, jak również aspekty prawne odnoszące się do przepisów krajowych i międzynarodowych.
Synkretyczny charakter Planu Zarządzania
Dla zachowania szerokiej partycypacji społecznej, planuje się w toku realizacji projektu, przeprowadzenie ok. 20 – 30 warsztatów/konsultacji społecznych. Liczba ta może się zwiększyć w zależności od potrzeb, jakie mogą pojawić się w podczas realizacji prac nad projektem planu. Aktywności mają pomóc w zbieraniu niezbędnych informacji oraz w wypracowywaniu i uzgodnieniu kluczowych dla opracowania planu kwestii.
Fot. Kazimierz Netka.
W realizację projektu obok zespołu ekspertów z IOŚ-PIB zostaną zaangażowani także eksperci zewnętrzni – przewidziano przygotowywanie przez nich niezbędnych opracowań, analiz, raportów i ekspertyz gwarantujących rzetelne i obiektywne podejście do zagadnienia (pomagających m.in. w dogłębnym zbadaniu wartości kulturowych i przyrodniczych Puszczy Białowieskiej). Zaplanowano przeprowadzenie analiz dot. różnego rodzaju sytuacji kryzysowych i opracowanie odpowiednich dokumentów (w tym także planów: retencyjnego oraz zabezpieczenia przeciwpożarowego Puszczy).
W opracowanie planu zarządzania zostaną zaangażowane gminy, na których znajduje się obiekt (Białowieża, Browsk, Hajnówka) oraz gminy w strefie buforowej (Czeremcha, Czyże, Dubicze Cerkiewne, Narew, Narewka, Kleszcze), a także powiat hajnowski i województwo podlaskie (Urząd Marszałkowski). Przewidziano dotarcie z informacją o realizowanym projekcie w ramach konsultacji społecznych do mieszkańców całego kraju. Ponadto założono współpracę między innymi z GIOŚ, GDOŚ, Białowieskim Parkiem Narodowym, NID, BULiGL, POT-em, Instytutem Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, NGO, a także z IBL, Lasami Państwowymi.
Projekt będzie prowadzony przez jego kierownika z IOŚ – PIB. W Instytucie zostanie utworzony interdyscyplinarny zespół projektowy, składający się przede wszystkim z ekspertów wewnętrznych, posiadających niezbędną wiedzę i doświadczenie do opracowania planu, jak i przeprowadzenia kampanii informacyjno-edukacyjnej.
Wypracowany plan zarządzania dla Obiektu Światowego Dziedzictwa Puszcza Białowieska ma być zgodny z zapisami ustawy o ochronie przyrody, dyrektywy siedliskowej oraz Planem Zadań Ochronnych dla obszaru Natura 2000.
Na dofinansowanie projektu pozwolił program priorytetowy NFOŚiGW – Wsparcie Ministra Klimatu i Środowiska w zakresie realizacji polityki klimatycznej i środowiskowej, Cz. 1) Ekspertyzy, opracowania, realizacja zobowiązań międzynarodowych. Umowa przekazania dotacji została podpisana w sierpniu br. w Warszawie przez przedstawicieli NFOŚiGW oraz IOŚ – PIB. Udzielone wsparcie w wysokości ponad 2,1 mln zł pozwoli na sfinansowanie wszystkich kosztów przedsięwzięcia.
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) jest liderem we wdrażaniu programów zmieniających na lepsze jakość życia w Polsce. Od ponad 30 lat inicjuje i wspiera działania na rzecz środowiska i transformacji energetycznej. Podległa Ministerstwu Klimatu i Środowiska instytucja finansuje i współfinansuje przedsięwzięcia proekologiczne. Na ten cel przeznaczyła już 270 mld zł, z czego prawie 2/3 to środki własne. Z jej wsparcia korzystają zarówno przedsiębiorcy, samorządy i administracja państwowa, jak i uczelnie, organizacje pozarządowe i osoby prywatne – wynika z informacji, przekazanych przez Wydział Promocji i Komunikacji Społecznej – Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz przez Wydział Komunikacji Medialnej, Departament Edukacji i Komunikacji – Ministerstwo Klimatu i Środowiska.
Puszcza Białowieska bardzo ucierpiała z powodu korników. Stworzenia te bardzo szybko rozmnażały się m.in. w latach 2015 – 2016. Korniki dawały się we znaki również świerkom rosnącym w górach. Duża inwazja tych stworzeń została spowodowana najprawdopodobniej także zmianami klimatycznymi na Ziemi.
Kazimierz Netka
Czytaj również na portalu: Pulsarowy.pl